De ondersteuning van cliënten met een complex trauma

Aantal keer bekeken: 1463 views

Naar aanleiding van het boek “Van kwetsuur naar litteken” komt Nicole Vliegen samen met Erik De Belie op 29 maart naar Utrecht om hun visie op complex trauma te geven en te vertellen hoe hulpverleners kinderen, jeugdigen en volwassen met een verstandelijke beperking op dit gebied zo goed mogelijk kunnen ondersteunen. Complex trauma kan ook in het leven van personen met een verstandelijke beperking een allesbepalende rol spelen. Uit onderzoek is gebleken, dat kinderen met een verstandelijke beperking meer kans lopen op en kwetsbaarder zijn voor traumatische ervaringen dan kinderen die zich normaal ontwikkelen.

Over de sprekers

Nicole Vliegen, psycholoog, psychodynamisch kindertherapeut en hoogleraar aan de KU Leuven, heeft een grote belangstelling voor de sociale en emotionele processen in de eerste levensjaren. Ze coördineert een team kinderpsychotherapeuten met een bijzondere aandacht voor kinderen met complex trauma. In het kader van onderzoek en praktijk kwam het boek ‘Van kwetsuur naar litteken’ tot stand.

Erik De Belie, orthopedagoog en psychotherapeut, benadrukt in zijn boeken en in zijn praktisch werk met cliënten met een verstandelijke beperking en hun context het belang van wederkerige emotionele beschikbaarheid.

Gevolgen van complexe trauma’s

“Wanneer een zorgfiguur een jong kind lichamelijk of psychisch kwetst, negeert of niet goed in het vizier heeft, dan leidt dat tot de meest fundamentele verstoring die we ons als mens kunnen voorstellen”. Dit schrijven Vliegen, Tang en Meurs in hun boek “Van kwetsuur naar litteken”.

Bij complexe trauma’s gaat het om traumatische ervaringen op jonge leeftijd binnen de zorgcontext van het kind. Het jonge kind mist hierdoor veiligheid, stabiliteit, zorg, stimulans, warmte en liefde. De omgeving waarin het kind opgroeit is een bron van angst, dreiging en gevaar. Daarom wordt dit type trauma ook wel een “vroeg relationeel” of “ontwikkelingstrauma” genoemd.

Traumatische ervaringen in de vroege kindertijd hebben invloed op de hersenontwikkeling en de vroege persoonlijkheid. Ze hebben invloed op alle mogelijke domeinen van ontwikkeling, ze kunnen het leren, denken en het spreken beïnvloeden. Ze kleuren de manier waarop emoties worden beleefd en relaties worden aangegaan. Sommige kinderen gaan extreem gedrag vertonen. Dit doen ze ook bij warme zorgfiguren die wel voorzien in de behoeften van het kind.

Bij een verstoorde hechting kan het stress-systeem van de persoon ook op latere leeftijd overgevoelig blijven. Ook later in het leven blijven er overigens wel mogelijkheden voor groei. Misschien is het niet altijd mogelijk om wonden te helen, maar er zijn wel mogelijkheden om rust te brengen en cliënten te helpen beter om te gaan met hun kwetsbaarheden.

Mentaliseren

Het ondersteunen van cliënten met een complex trauma is niet eenvoudig. Het vraagt veel van begeleiders.

Als begeleiders zelf kunnen mentaliseren, dan kunnen ze cliënten beter ondersteunen in het reguleren van stress. Als een cliënt plotseling in de stress schiet of als zichtbaar is, dat spanning zich opbouwt, dan is het nodig dat begeleiders hun cliënten helpen bij het reguleren van stress. Volgens Erik de Belie is het belangrijk, dat begeleiders dan in staat zijn eerst de stress te reguleren die in die situatie bij henzelf wordt oproepen. Als begeleiders stil staan bij  wat ze zelf nodig hebben om hun stress en emoties te reguleren,  ontstaat er ruimte om na te denken over wat de cliënt nodig heeft om tot rust te komen, getroost te worden of om de relatie weer te herstellen.

Mentaliseren, of emotioneel begrijpen, betekent dat je in staat bent om stil te staan bij je eigen gedachten, gevoelens en overtuigingen die opgeroepen worden in het contact met cliënten. Als begeleiders kunnen mentaliseren dan zijn ze in staat om te zien wat achter bepaald gedrag zit (bijvoorbeeld dat een woede-uitbarsting voortkomt uit verlatingsangst). Ze begrijpen daarnaast wat dit gedrag met hen zelf doet. Door te mentaliseren kunnen begeleiders anders reageren op probleemgedrag dat bijvoorbeeld voortkomt uit een complex trauma.

Kinderen met complex trauma uiten zich moeilijker

Zoals eerder al is opgemerkt, hebben kinderen die in hun vroege kinderjaren traumatische ervaringen hebben opgedaan, minder kans gehad zich te ontwikkelen. Voor kinderen met een verstandelijke beperking komt dat nog boven op hun ontwikkelingsachterstand. Communicatie is voor hun lastiger, ook omdat ze waarschijnlijk weinig oefening hebben gehad. Angst voert de boventoon in hun bestaan en voedt de weerstand om zich open te stellen voor onder andere hulpverleners. Een extra aandachtspunt voor professionals is dus het maken van contact.

Samen ervaringen verwerken

Het komt in de zorg vaak voor, dat cliënten niet of onvoldoende in staat zijn hun ervaringen in heden en verleden onder woorden te brengen, terwijl dat wel goed zou zijn voor henzelf en hun omgeving. Het is belangrijk voor hulpverleners om na te gaan hoe ze op een sensitief-responsieve manier kunnen reageren op wat een cliënt onder woorden kan brengen of op een non-verbale manier kunnen “praten” over wat bij de cliënt leeft. Dan ontstaan er ook mogelijkheden voor de ondersteuning van de emotieregulatie bij de cliënt.

Meer leren over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking?

FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod!

Bronnen:

Vliegen, N., Tang, E., Meurs, P. (2017) Van kwetsuur naar litteken. Hulpverlening aan kinderen met complex trauma. Kalmthout: Pelckmans Pro Bestel dit boek hier>>

Belie, De, E. (2013) Reguleren van stress en mentaliseren: een veilige basis voor emotionele beschikbaarheid. Artikel in Balans Bekijk het artikel hier>>