Aantal keer bekeken: 1190 views
Samen met het Nederlands-Vlaams netwerk voor de Capabilitybenadering in het Sociaal Domein heeft FORTIOR in 2021 het symposium De kracht van mogelijkheden: de capabilitybenadering in de zorg voor mensen met een beperking georganiseerd. Collin den Braber is docent en onderzoeker aan de Academie voor Sociale Studies (Avans Hogeschool) en lid van het netwerk. FORTIOR vroeg hem wat de capabilitybenadering voor hem en zijn werk betekent. En wat is de meerwaarde van de benadering in de hulpverlening aan kwetsbare mensen.
Het interview bestaat uit twee delen. Dit is het eerste deel, hier kun je het tweede deel lezen.
Een jaar of tien geleden kreeg ik het boek ‘Vrijheid is Vooruitgang” van de nobelprijswinnende ontwikkelingseconoom Amartya Sen in handen. Ik las het en was meteen verkocht. Het idee dat vrijheid aan de basis staat van menselijke ontwikkeling, dat mensen in de samenleving de mogelijkheid moeten krijgen om te realiseren wat zij waardevol achten en dat dit eigenlijk alleen mogelijk is in een democratische samenleving sloeg bij mij onmiddellijk aan. Het boek sprak mij persoonlijk en als sociaal werk docent aan omdat de capabilitybenadering een uitstekend theoretisch kader bleek te bieden voor de sociaal werk praktijk. Sen’s capabilitybenadering bood mij een perspectief van waaruit ik studenten wilde opleiden tot sociaal werker.
De benadering inspireerde mij een paar jaar later tot het starten van een promotieonderzoek in oktober 2020. Onder de hoede van de Universiteit Twente en het HAN lectoraat ‘Capabilities in het sociaal domein’ doe ik onderzoek naar “het politiserend handelingsvermogen van sociaal werkers in tijden van crisis”.
In een democratische samenleving zijn machthebbers afhankelijk van de instemming van de burgers. Als zij voor hun beleid niet de steun krijgen van de bevolking lopen zij het risico weggestemd te worden bij de volgende verkiezingen. In een democratie moeten machthebbers dus luisteren naar burgers die daarmee in de gelegenheid gesteld worden om aan te kunnen geven wat zij belangrijk vinden. In niet democratische bestuursvormen, zoals de fascistische en communistische regimes uit heden en verleden demonstreren, is het individuele welbevinden altijd ondergeschikt geweest aan het systeem of aan de heersende ideologie. In een democratische samenleving kunnen ook kwetsbare mensen een stem krijgen in de manier waarop een samenleving om moet gaan met de uiteenlopende kwetsbare groepen in de samenleving. Dat laat meteen zien wat de democratiserende rol van sociaal werkers is: als vertolker van de stem van mensen die daar niet of moeilijk toe in staat zijn.
Vrijheid is inderdaad een begrip dat historisch gezien op verschillende manieren door verschillende partijen gebruikt en misbruikt is. Kijk maar eens naar hoe er in het huidige politieke krachtenveld met het begrip vrijheid wordt omgegaan. Lees daarover het pas verschenen prachtige boek over de geschiedenis van vrijheid door Annelien de Dijn er maar eens op na. Ook in de academische discussie over de capabilitybenadering is een voortgaande discussie over het concept van vrijheid dat geleid heeft tot de neiging om het begrip vrijheid dan maar helemaal niet te gebruiken. Toch denk ik dat het een belangrijk begrip is dat niet voor niets een universele aantrekkingskracht heeft op mensen. Als het doel van menselijke ontwikkeling is om het leven te leiden dat je wilt leiden, het leven dat je zelf waardevol vindt, dan blijft het begrip vrijheid belangrijk. Vrijheid gaat er dan om dat je zelf bepaalt wat jij belangrijk vindt in je leven en op welke manier je dat wilt bereiken. Om te bepalen hoe je een waardevol leven kan leiden is vrijheid ook onlosmakelijke verbonden met de sociale en politieke omgeving omdat een individuele keuzevrijheid en keuzerealisatie niet mogelijk is zonder de inzet en instemming van anderen. Dat geldt zeker voor kwetsbare mensen die anderen nodig hebben om een waardevol leven te kunnen leiden. Denk maar aan iemand met een lichamelijke en geestelijke beperking. Als die persoon een aangepaste woning nodig heeft, een opleiding wil volgen, graag een baan wil om in eigen inkomen te voorzien en daarom ook mobiel moet zijn, dan dienen er sociale instituties te zijn die daarin de nodige steun bieden. Zonder adequate ondersteuning komt de betreffende persoon de letterlijke en spreekwoordelijke drempel niet over.
Vanuit het perspectief van de capabilitybenadering gaat sociaal werk om het bevorderen van een waardig leven van mensen. Dit betekent dat je als sociaal werker ten eerste op zoek gaat naar wat kwetsbare mensen zelf waardevol vinden. Dat lijkt een open deur en klinkt gemakkelijk, maar is dat zeker niet. Zeker voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking, verslavingsproblematiek, of bij mensen met een ernstige psychiatrische stoornis is dat niet evident. Veel mensen weten zelf ook niet goed wat ze willen en zullen daardoor de neiging hebben om sociaal wenselijke antwoorden te geven. Ze stemmen dan bijvoorbeeld hun antwoord af op de hulpverlener omdat die immers wel zal weten wat goed voor hen is. Als hulpverlener ga je op zoek naar wat iemand echt wil en nodig heeft en naar de mogelijkheden bij de mensen zelf, maar vooral ook naar mogelijkheden in de sociale- en maatschappelijke context om te helpen realiseren wat iemand zelf belangrijk vindt.
Dus wat ik het meest waardevol vind aan de capabilitybenadering is dat de hulpverlening altijd uitgaat van wat mensen zelf willen, zeker bij kwetsbare mensen waar veel te vaak door ‘beter wetende anderen’ over beslist wordt.
Het boek ‘Vrijheid is vooruitgang’ van Sen is op dit moment helaas alleen nog tweedehands en moeilijk verkrijgbaar en het lijkt mij de hoogste tijd voor een nieuwe Nederlandstalige uitgave. Op dit moment is alleen Sen’s boek ‘Het idee van rechtvaardigheid’ in het Nederlands verkrijgbaar. Andere Nederlandstalige boeken die ik kan aanraden zijn: het boek ‘Mogelijkheden scheppen’ van Martha Nussbaum en het boek ‘De capabilitybenadering in het sociaal domein’ door verschillende auteurs uit Nederland en Vlaanderen.
FORTIOR organiseerde dit symposium op 30 september 2021 in samenspraak met het Nederlands-Vlaams netwerk voor de Capabilitybenadering in het Sociaal Domein. Lees hier meer over het symposium.
Lees hier deel 2 van het interview
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod!