Aantal keer bekeken: 8144 views
Systeemgericht werken is een manier van werken die heel nuttig kan zijn om vastgelopen situaties weer in beweging te krijgen. In de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking is deze manier van werken ook heel bruikbaar. In deze blog lees je over wat systeemgericht werken globaal inhoudt en hoe het kan worden toegepast in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking.
In de systeemgerichte visie staat niet alleen de cliënt centraal maar ook de context waarbinnen hij functioneert. De systeemgerichte visie is er niet op gericht het vinden van een directe en eenduidige oplossing voor de problemen van de cliënt. Er wordt niet gezocht naar een lineair verband tussen oorzaak en gevolg. Er wordt uitgegaan van circulaire processen. Dit betekent dat een verandering bij één lid van de groep (systeem) een verandering te weeg brengt bij de andere leden van het systeem. Er is dus sprake van wederzijdse beïnvloeding.
Voorbeeld:
“Een kind met een beperking woont in een pleeggezin en gaat één keer per maand logeren bij haar moeder. Als het kind terugkomt na de logeerpartij, laat het kind probleemgedrag zien. De pleegouders kaarten bij Jeugdzorg aan dat de bezoeken aan moeder waarschijnlijk niet goed zijn voor het kind. Ze willen dat de bezoekregeling met moeder wordt stopgezet. Hiermee denken de pleegouders lineair (in oorzaak-gevolg). Ze houden onvoldoende rekening het interacties binnen het pleeggezin zelf en de loyaliteiten en emoties tussen biologische moeder en het kind. “
Een systeem bestaat uit verschillende delen die samen een eenheid vormen. Het gaat hierbij niet alleen om één van de delen op zich of om het geheel maar om de verhoudingen onderling. Het systeem streeft gezamenlijk impliciete of expliciete doelen na, bijvoorbeeld: het opvoeden en verzorgen van kinderen.. Daarnaast hebben (sub)systemen hun eigen normen, waarden, rollen, communicatiestijlen, dominante opvattingen en doelen, leerstijlen enzovoorts.
Voorbeelden van systemen zijn: een individu waarbij verschillende stelsels samen de persoon vormen, zoals de psyche, het gevoel, het denken, de persoonlijkheid of een gezin met vader, moeder met één of meerdere kinderen. Binnen één systeem kunnen subsystemen bestaan. Een voorbeeld van een subsysteem binnen een gezin is “de ouders”.
Een professional die systeemgericht werkt gaat niet op zoek naar “de waarheid”. Er wordt gewerkt vanuit het principe van meerzijdige partijdigheid. Het gaat niet zozeer om het verbeteren van bijvoorbeeld het gedrag van een individu maar om het verbeteren van de interactie tussen de verschillende individuen binnen het systeem.
Een voorbeeld van een techniek die gebruikt kan worden in het systeemgericht werken is “deconstrueren” van dominante opvattingen. Mensen hebben hun eigen van-zelf-sprekende waarheden die hun relaties, gewoonten en leven in hoge mate beïnvloeden. In complexe situaties blijven mensen vanuit deze dominante opvattingen naar oplossingen zoeken. Ze blijven zo gevangen in een realiteit die onontkoombaar lijkt te zijn. Het gevolg is dat (communicatie)problemen tussen mensen alleen maar groter worden. De taak van de hulpverlener is het opsporen van de verschillende dominante opvattingen en hier alternatieve opvattingen tegenover te plaatsen. Het gaat er niet om dat bestaande opvattingen worden vervangen maar dat er ruimte wordt gemaakt voor het besef dat er niet noodzakelijkerwijs gereageerd hoeft te worden vanuit overheersende fixerende opvattingen.
Systeemgericht werken is een van de vele bruikbare kaders die binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking gebruikt kunnen worden. Verwanten blijven hopelijk gedurende het hele leven van de persoon met een verstandelijke beperking een belangrijke rol spelen. Samenwerking tussen professionals en verwanten is dus noodzakelijk. Als er spanning of ruzie is tussen professionals en de familie van de cliënt, dan kan er ook geen welbevinden, ontwikkeling en autonomie zijn bij de cliënt. Daarom is het belangrijk dat begeleiders eerst investeren in de relatie met verwanten. Dit is soms hard werken, maar als het lukt is de beloning groot.
Een voorbeeld een systeemgerichte benadering in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking is Driehoekskunde, ontwikkeld door Chiel Egberts. De Driehoekskunde biedt professionals een aantal praktische handvatten voor de manier waarop ze de relatie met cliënten en hun verwanten kunnen ontwikkelen en hoe ze met conflicten in de driehoek kunnen omgaan. Een noodzakelijk element in de samenwerking in de driehoek is het vermogen van professionals om zich te kunnen verplaatsen in de emoties, loyaliteit, positie, geschiedenis, verdriet van cliënten, ouders en andere verwanten.
Belangrijk in de driehoekskunde is dat iedereen zijn eigen plek in de driehoek inneemt. Daarmee laat je ook de ruimte aan de ander de eigen plek in te nemen. Het is niet in het belang van de cliënt als professionals de plek van ouders in willen nemen (bijvoorbeeld als ouders afwezig zijn of tekort schieten). Mensen hebben meestal maar één paar ouders en daar moeten ze het hun leven lang mee doen. Het is ook niet helpend als ouders in de hoek van de professionals terechtkomen. Een constructieve samenwerking tussen verwanten en professionals betekent niet dat de positie van de professional wordt bedreigd. Volgens Chiel Egberts zouden professionals zichzelf juist serieuzer moeten nemen. De ander een plek geven én zelf je plek innemen vereist een hoge mate van professionaliteit. Je met de ander verbinden en tegelijk in je positie blijven, zijn twee tegengestelde vaardigheden.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen