Aantal keer bekeken: 2418 views
Professor Anton Došen ontwikkelde het multidimentionele model voor emotionele ontwikkeling en persoonlijkheidsontwikkeling. Daarnaast ontwikkelde hij een model voor integratieve diagnostiek en behandeling bij probleemgedrag en psychiatrische stoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking. Anton Došen staat voor een holistische benadering waarbij de persoon en zijn omgeving als geheel worden bekeken. Hoe kunnen zorgprofessionals in hun dagelijkse praktijk handen en voeten geven aan het multidimentionele model en de integratieve diagnostiek & behandeling? In Nederland bestaan een aantal relatiegerichte methoden die handvatten geven voor het bouwen aan relaties in situaties waarbij sprake is van probleemgedrag. In een aantal gevallen kan een relatiegerichte methode prima worden ingepast in een integratief diagnose-, behandelplan.
Volgens Došen (2005) wordt de behandelingsstrategie voor een bepaalde cliënt bepaald door de integratieve diagnose en de hulpvraag die hieruit voortvloeit. Met hulpvraag bedoelt Došen de behoefte aan hulp van de cliënt zoals die in het diagnostisch onderzoek is vastgesteld. De hulpvraag geeft het startpunt en het doel van de (holistische) behandeling aan; ze hangt samen met het emotionele ontwikkelingsniveau en met de psychische stoornis en het probleemgedrag van de cliënt. Voor iedere ontwikkelingslaag van de persoonlijkheid is er een specifieke hulpvraag (Došen, 2005).
Met betrekking tot behandeling maakt Došen onderscheid tussen (1) de holistische behandeling van de persoon en (2) de integratieve behandeling van de stoornis die die persoon heeft (Došen, 2014).
De holistische behandelingsopzet houdt in dat ouders en zorgverleners op de hoogte zijn van de basale emotionele behoeften van de cliënt. Het is belangrijk dat zij geholpen worden hun manier van omgaan met de cliënt aan te passen aan de behoefte en van die cliënt (Došen, 2005, pag. 105 en 107).
De integratieve behandeling van de stoornis verloopt langs vier lijnen: (1) de ontwikkelingslijn en (2) de sociale, (3) psychologisch en (4) biologische lijn. De belangrijkheid van de lijnen hangt af van de aard van de problemen. Zo geldt voor gedragsproblemen een andere volgorde dan voor een psychose. De lijn die in de behandeling de belangrijkste is, staat bovenaan in het plan. Daarna volgt de op een na belangrijkste, enzovoorts (Došen, 2005, pag. 106 en volgende).
In veel casus waarin volgens de integratieve procedure een diagnose wordt gesteld en behandelingsadviezen worden opgesteld, ontbreken vaak de relationele kant van de behandeling. Vaak gaat het om problematisch gedrag van de cliënt die bij de omgeving geleid heeft tot handelingsverlegenheid en uitputting. Dit betekent een hoop negatieve emoties bij ouders en begeleiders. De leuke kanten van het omgaan met de cliënt zijn helemaal verdwenen of worden niet meer opgemerkt. De ondersteuning van de cliënt wordt vervangen door beheersing van zijn gedrag.
De behandeling zou daarom primair gericht moeten zijn op het opbouwen van een positieve relatie met de cliënt. Hoe kan de cliënt weer vertrouwen krijgen in de begeleider? Hoe kunnen de cliënt en de begeleider (weer) plezier krijgen in het samenzijn en in het samen dingen-doen? Het realiseren van een positieve relatie is zeker zo belangrijk als het evalueren van bijvoorbeeld de hoeveelheid medicijnen die de cliënt krijgt. Het volgende stukje gaat over enkele methoden die hierbij kunnen helpen.
Er bestaan verschillende relatiegerichte methoden, zoals Contactgericht Spelen en Leren, Contactgericht Ondersteunen, FloorPlay, Emerging Body Language, Gentle Teaching. De afzonderlijke methoden verschillen van elkaar in aanpak en accenten. De overeenkomst die de alle methoden hebben is de aandacht voor het opbouwen van een relatie. Een goede relatie is een voorwaarde voor bijvoorbeeld het leren van vaardigheden of het verminderen van probleemgedrag. Elke methode geeft zijn eigen handvatten voor het bouwen aan een relatie, ook in situaties van ernstig probleemgedrag.
Contactgericht Spelen en Leren(voor kinderen) & Contactgericht Ondersteunen (voor volwassenen)
Mensen met ontwikkelingsproblemen laten soms gedrag zien waar de begeleider of ouder zelf last van heeft. Ergernis of wanhoop bij ouders of begeleiders kan een relatie (en situatie) doen verslechteren. Contactgericht Spelen en Leren (CSL) geeft zorgverleners handvatten om aan hun attitude te werken. CSL kweekt veel begrip voor gedrag van mensen die bijvoorbeeld ontstaat door problemen in de prikkelverwerking. CSL geeft manieren hoe je via spel contact kunt maken met kinderen (of volwassenen) met ernstig probleemgedrag.
FloorPlay
Contact kun je maken door overeenkomsten met elkaar te zoeken. Floorplay lokt een kind uit tot sociale en emotionele interacties middels spel. Voor volwassen cliënten geldt in principe hetzelfde. Omdat de cliënt aangeeft welk spel of welke activiteit hij leuk vindt en graag doet, wordt het samendoen vanzelf een plezierige gebeurtenis. Bovendien geeft je cliënt op die manier aan wat hij (aan)kan en worden bijvoorbeeld hinderlijke sensorische problemen omzeild.
Emerging Body Language
Mensen met ontwikkelingsproblemen hebben vaak moeite met gesproken taal. In de methode Emerging Body Language (EBL) wordt de relatie mede opgebouwd aan de hand van Lichaamstaal (dit is iets anders dan gebarentaal of non-verbale taal). Door bijvoorbeeld mee-te-bewegen (dit is niet hetzelfde als spiegelen) kun je bewust contact maken met de ander. In de EBL ga je niet altijd mee met de ander, soms breng je bewust een beweging of ritme van jezelf in. Zo kan de ander ook van jou leren.
Gentle Teaching
Gras groeit niet harder als je er aan trekt, het heeft simpelweg goede grond nodig. Deze methode benadrukt de waarde van een warme relatie die de begeleiders in staat stelt de cliënten in tijden van spanning te blijven ondersteunen. Als mensen zich verbonden, veilig en geliefd voelen is de kans groter dat probleemgedrag vermindert. Als lastig gedrag niet minder wordt, dan accepteert Gentle Teaching de persoon zoals hij is. Ook Gentle Teaching geeft handvatten en oefeningen om aan attitude te werken.
Het gebeurt vaak dat in problematische situaties vasthouden wordt aan bepaalde werkwijzen die geen of zelfs een slecht effect hebben. Het heeft geen zin dingen te blijven doen die niet werken. Het is beter om, uit respect voor de cliënt, eens na te denken over wat wél werkt. Dat kan samen met de cliënt als hij dat (aan)kan, of met het ondersteunersteam.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Došen, A. (2005). Psychische stoornissen, gedragsproblemen en verstandelijke handicap. Een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen, Van Gorcum. ISBN
Došen, A. (2014). Behandelen. Den Bosch: Masterclass 2014 (Powerpoint).