Het gaat niet om het instrument maar om het contact

Aantal keer bekeken: 1351 views

Veel mensen met een verstandelijke beperking hebben moeite met gesproken taal. Je zet mensen met een verstandelijke beperking in hun kracht als ze beter begrijpen wat er met hen wordt gecommuniceerd en als ze daarnaast beter duidelijk kunnen maken wat ze zelf willen. Dit kan onder andere met ondersteunende communicatiemiddelen. Volgens Karen Poot is het niet alleen belangrijk om (ondersteunende) communicatie functioneel te gebruiken. Het is ook belangrijk om communicatie in te zetten voor het opbouwen van een band.

Karen Poot studeerde ruim 20 jaar geleden af als logopedist. In eerste instantie hield ze zich bezig met Totale Communicatie waarbij verbale communicatie van de omgeving wordt ondersteund met diverse communicatiemiddelen, zoals planborden, picto’s en/of gebaren. Gedurende haar werk ontdekte ze dat het inzetten van instrumenten die gesproken taal ondersteunen heel nuttig is. Maar dat het, als het daar bij blijft, te beperkt is. Communicatie is ook belangrijk voor het opbouwen van een gelijkwaardige relatie en het leggen van contact. Karen specialiseerde zich daarom meer in de sociale communicatie met mensen met een verstandelijke beperking.

De omgeving kan zich aanpassen

Tussen mensen met een verstandelijke beperking zitten grote verschillen in niveau en bijkomende problematiek. Het is daarom lastig om in z’n algemeenheid adviezen te geven. Het is belangrijk om goed naar iedere cliënt te kijken en de communicatie af te stemmen op wat de individuele cliënt aankan, nodig heeft en waar hij of zij behoefte aan heeft. De cliënt zelf kan zich zelf namelijk niet of moeilijk aanpassen, de omgeving kan dat wel (of kan dat leren). Bij het inschatten van de cliënt kun je de plank behoorlijk misslaan. Sommige cliënten kunnen zich bijvoorbeeld heel goed uitdrukken in taal terwijl ze de betekenis van taal minder goed begrijpen. Het risico is dan dat de cliënt wordt aangesproken met teveel taal en teveel moeilijke woorden. Daarom is het belangrijk om er op bedacht te zijn dat mensen die in mooie zinnen praten misschien toch niet alles begrijpen wat je zegt.

Als het taalgebruik niet aansluit bij de cliënt, kan dit tot problemen leiden.
Voor veel cliënten is het beangstigend om niet precies te begrijpen wat de ander bedoelt. Miscommunicatie kan in dit soort gevallen, naast andere factoren, probleemgedrag veroorzaken. Ook kunnen er misverstanden ontstaan als een cliënt niet door heeft wat de strekking is van je boodschap. Zo werd bijvoorbeeld het gebruik van voorbehoedsmiddelen uitgelegd aan mensen met een verstandelijke beperking door middel van een banaan en een condoom. Sommige cliënten legden vervolgens een banaan met condoom op hun nachtkastje voordat ze seksueel contact hadden.

Ondersteunde communicatie is veel meer dan visualiseren

In communicatie met mensen met een verstandelijke beperking is het heel belangrijk om je als begeleider (of ouder) goed te realiseren hoe belangrijk en bepalend jij zelf bent in de communicatie. Non-verbale aspecten spelen een grote rol in alle communicatie. Niet alleen mensen met een laag ontwikkelingsniveau zijn gevoelig voor uiterlijk, stemming en non-verbale communicatie; iedereen wordt daardoor beïnvloed. Als begeleider kun je veel meer sturen door je non-verbale communicatie dan je zelf denkt of wilt. Hiermee neem je onbedoeld een stuk regie bij de cliënt weg. Een voorbeeld: Een 40 jarige man met een beperking wilde graag een Bert & Ernie dekbedovertrek. Zijn begeleidster liet merken dat ze dit te kinderachtig vond. Vervolgens nam deze cliënt geen Bert & Ernie dekbed. Een ander voorbeeld: Een vrouwelijke cliënt heeft een apparaatje dat piept als het tijd is om haar medicijnen te nemen. Direct nadat het apparaatje heeft gepiept steekt de begeleider haar hoofd om de deurpost en zegt dat de cliënt haar medicijnen moet innemen. De begeleider zou de cliënt ook even een paar minuten tijd kunnen geven om te bedenken dat ze haar medicijnen moet pakken.

Om begeleiders handvatten te geven voor hun basishouding in persoonlijke communicatie met cliënten ontwikkelde Karen Poot “ROND”. Dit is een afkorting voor de woorden: Ruimte, Open houding, Nieuwsgierig en Duidelijk.

• “Ruimte” betekent dat je als communicatiepartner niet te dominant bent en de belevingswereld van de ander respecteert.
• Met een “Open houding” wordt bedoeld dat je vooronderstellingen zoveel mogelijk probeert te vermijden.
• “Nieuwsgierigheid” maakt dat je benieuwd bent naar de belevingswereld van je communicatiepartner.
• Als je “duidelijk” bent dan spreek je in concrete begrijpelijke taal en check je even of je communicatiepartner heeft begrepen wat je hebt gezegd.

Bouwen aan een relatie en goed contact met je cliënt, vraagt bereidheid van de professional om tijd en energie te steken in de eigen non-verbale kwaliteiten. Op dit moment is er veel onzekerheid in de zorg en is de werkdruk voor veel zorgprofessionals hoog. Dit betekent dat zorgprofessionals vaak minder tijd en aandacht voor hun cliënten hebben dan ze zelf zouden willen. Toch zijn er volgens Karen Poot met name in deze situatie kansen om aan de band met je cliënt te werken. Bijvoorbeeld als je een cliënt verzorgt of samen de afwas doet, kun je andere aspecten van communicatie benadrukken, naast het benoemen van handelingen. Als je van dit soort situaties een “momentje” maakt waarop de cliënt jouw aandacht kan ervaren en zich gezien voelt, werkt dat positief door in allerlei andere situaties

Meer leren over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking?

FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod