Aantal keer bekeken: 1035 views
Emotionele ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking staat in Nederland al enige tijd in de belangstelling. Ook in België is er veel aandacht voor dit thema. FORTIOR interviewde de Belgische psychologe Els Ronsse. Zij vertelt over haar ervaringen met de visie van Anton Došen op emotionele ontwikkeling.
Tegenwoordig heeft Els haar eigen praktijk. Daarvoor heeft ze vijftien jaar in een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking gewerkt. Ongeveer acht jaar geleden werd Anton Došen in een psychiatrie in de buurt uitgenodigd om casussen van cliënten met een beperking te bespreken. Els merkte de begeestering bij de begeleiders die de visie van Došen al leken te kennen. Het werkte voor hen. Els dacht toen: “Ik mis hier iets”. Vanaf dat moment is ze zich gaan verdiepen in de emotionele ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking en de visie van Anton Došen hierop.
In de visie van Anton Došen is het niet zozeer belangrijk om te kijken naar het gedrag zelf, maar naar de achtergrond van het gedrag. Hoe komt het dat iemand bijvoorbeeld agressief is? Welke factoren in de persoon zelf en de omgeving veroorzaken het gedrag of houden het in stand? Is er sprake van normaal maar lastig gedrag, abnormaal gedrag of een psychiatrische stoornis? Hoe is het emotionele ontwikkelingsniveau van de cliënt? Anton Došen gaat ervan uit dat de emotionele ontwikkeling bij ieder mens in fases verloopt. In iedere fase heeft een mens specifieke emotionele behoeften. Bij mensen met een verstandelijke beperking verloopt de emotionele ontwikkeling vertraagd en kent een plafond. Als de omgeving niet op de juiste manier tegemoet komt aan de emotionele basisbehoefte van de cliënt, kan probleemgedrag ontstaan, zoals agressie.
Els heeft in haar werk ervaren dat het verklaren van probleemgedrag op basis van emotionele ontwikkeling, bruikbare handvatten biedt voor de ondersteuning van de cliënt. Overigens is het kader van emotionele ontwikkeling één van de kaders om naar gedrag te kijken, er bestaan ook andere bruikbare kaders.
Enkele jaren geleden werd Els door Filip Morisse gevraagd of ze deel wilde gaan uitmaken van de SEN-SEO groep. Inmiddels is ze de voorzitter van deze groep. SEN-SEO is een groep professionals in België die zich onder andere bezig houdt met de praktische toepasbaarheid van modellen en instrumenten die ingezet worden op het gebied van emotionele ontwikkeling en emotionele draagkracht van personen met een verstandelijke beperking. SEN-SEO vindt de uitwisseling en verspreiding van kennis heel belangrijk. SEN-SEO is in eerste instantie begonnen met het scholen van mensen op de werkvloer. Dit zijn namelijk de professionals die direct met mensen met een verstandelijke beperking werken. Het handelen van de begeleider heeft daarom de meeste impact heeft op de cliënt. Inmiddels putten veel begeleiders in België inspiratie uit de visie van Došen op emotionele ontwikkeling.
Tussen België en Nederland bestaan enkele verschillen in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. In België wordt niet gewerkt met protocollen zoals in Nederland. Hoe je het beste tegemoet kunt komen aan de basale emotionele behoefte van een cliënt is nu juist ook lastig te vangen in een protocol. In België wordt (waarschijnlijk meer dan in Nederland) het hele team van begeleiders betrokken bij het bespreken van cliënten. De strategie voor behandeling of begeleiding is een teambeslissing en niet die van de gedragsdeskundige. Een zorgplan of behandelplan wordt door een begeleider op de werkvloer gemaakt. Het voordeel van deze gang van zaken is dat het hele team achter de gekozen aanpak staat en dat er vervolgens ook door het hele team consistent naar wordt gehandeld.
Het mooie aan de visie van Anton Došen is dat het gedrag van mensen met een verstandelijke beperking in een ander kader dan het cognitieve kader wordt gezet. Het geeft die mensen als het ware meer krediet omdat de achtergrond van het gedrag beter wordt begrepen. Professionals krijgen daardoor meer handvatten om een cliënt met bijvoorbeeld complexe problematiek te helpen. In het verleden werden vaak cliënten geweerd uit voorzieningen vanwege hun ernstig probleemgedrag. Nu is er minder handelingsverlegenheid bij begeleiders en kunnen deze cliënten vaker in de voorzieningen blijven.
In het verleden was de kloof tussen de diagnostiek bij mensen met een verstandelijke beperking en de beleving van families heel groot. Door gedrag ook te bekijken vanuit de bril van emotionele ontwikkeling zijn er meer mogelijkheden om aan ouders uit te leggen waar het gedrag van hun zoon of dochter vandaan komt. Psycho-educatie helpt dus ook familieleden, net als professionals, het gedrag van hun beperkte familielid beter te begrijpen.
Een voorbeeld:
Een jonge man met het Syndroom van Down woonde nog bij zijn ouders thuis en ging overdag naar de dagbesteding. Hij leek depressief te worden toen zijn zus uit huis ging. De ouders klopten aan bij Els Ronsse. Ze wilden graag hun zoon weer terug zoals hij was voor dit moment. Bij de jonge man is vervolgens een SEO-R afgenomen. (Dit is een instrument waarmee het emotionele ontwikkelingsniveau van een persoon met een verstandelijke beperking kan worden ingeschat.) In gesprek met de ouders bleek dat de jonge man altijd zijn zus had geïmiteerd. Zij was zijn grote voorbeeld. Door zijn zus te kopiëren kon de jonge man met Down syndroom op een vrij hoog niveau functioneren. De ouders hadden dit nooit zo in de gaten gehad. Doordat zijn zus het huis uit ging, was zijn ‘leidraad’ weg, en functioneerde hij op een veel lager niveau. Alleen was dit zijn echte niveau, en had hij daarvoor wellicht ook veel nagedaan, waardoor hij zelfstandiger leek te functioneren.
Nadat het emotionele ontwikkelingsniveau van de jonge man was ingeschat, herkenden de ouders in een keer het gedrag van hun zoon. In het verleden hebben ze het gedrag van hun zoon wel gezien, door er woorden aan te geven konden ze het ook beter begrijpen. De ouders zeiden aan het eind van de sessies dat ze hun zoon op een hele andere manier hadden leren kennen.
De visie van Anton Došen zou ook heel bruikbaar kunnen zijn in de ondersteuning van mensen met autisme. Het kader van emotionele ontwikkeling kan ook bij mensen met autisme beter helpen verklaren waar hun gedrag vandaan komt en wat je wel of niet kunt verwachten van iemand.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod