Aantal keer bekeken: 4209 views
Ervaringen die mensen in hun vroege kindertijd opdoen zijn van invloed op het toekomstig vermogen tot leren, gedrag en (psychische) gezondheid. Vroege ervaringen hebben dus grote impact op het latere functioneren van de persoon, zelfs tot in het volwassen leven. Dit geldt zowel voor mensen met als zonder verstandelijke beperking.
Hoewel de schattingen uiteen lopen, worden baby’s geboren met honderd tot tweehonderd miljard neuronen (zenuwcellen). Om dit aantal te bereiken, vermenigvuldigen de neuronen zich vlak voor de geboorte razend snel. Op bepaalde momenten vormen zich maar liefst 250.000 extra zenuwcellen per minuut in de hersenen van de foetus. De gemiddelde baby heeft dus heel veel neuronen als het geboren wordt. Er zijn echter nog weinig verbindingen tussen deze zenuwcellen. In de eerste levensjaren worden de meeste verbindingen gevormd (synaptogenese). Soms ontstaan er wel 700 tot 1000 neurale connecties per minuut.
Verbindingen ontstaan doordat specifieke zenuwcellen via synapsen signalen aan elkaar doorgeven. Uiteindelijk ontstaan er circuits van neuronen die met elkaar communiceren. Hoe vaker een circuit met zenuwcellen wordt gebruikt, hoe sterker de verbinding wordt. Neuronen die geen verbinding aangaan, sterven af. Dit proces wordt in de neurofysiologie “pruning” (snoei) genoemd en maakt samen met de synaptogenese het zenuwstelsel efficiënt. Behalve synaptogenese en pruning vormen ook de omgevingsprikkels een essentiële factor in de ontwikkeling van de hersenen.
De circuits gaan zich differentiëren naar verschillende hersenfuncties. Simpele circuits, zoals horen en zien, vormen zich het eerst. Zij zijn vervolgens de basis voor complexere circuits, bijvoorbeeld de cognitieve functies en taal. Hersenen zijn een geïntegreerd orgaan waarbij de verschillende hersenfuncties (neurale circuits) met elkaar samenwerken. De emotionele en psychische gezondheid , sociale vaardigheden, cognitieve vermogens en taalvaardigheid vinden hun basis in de vroegkinderlijke ontwikkeling en zijn belangrijk voor toekomstig succes op school, op het werk en het maatschappelijk functioneren.
De genen zorgen voor de blauwdruk van de neurale circuits die zich in de hersenen van het kind kunnen vormen. Deze circuits worden sterker door herhaaldelijk gebruik. Dat wil zeggen dat verbindingen worden versterkt door terugkerende ervaringen.
Ervaringen van een jong kind bestaan voor een belangrijk deel uit interacties met ouders of verzorgers. Op het moment dat ouders of verzorgers in de eerste levensjaren niet passend reageren of signalen van het kind negeren, ontwikkelen de hersenen zich minder goed dan je zou mogen verwachten. Het niet of niet passend reageren op de signalen van een jong kind levert namelijk stress op bij het kind. Een beperkte mate van stress (negatieve emoties) is nodig in de ontwikkeling van kinderen. Echter als een jong kind gedurende een lange periode hoge stress ervaart zonder dat een volwassene in de buurt is die hem steunt, dan heeft dit een negatief effect op hersenontwikkeling.
De eerste levensjaren van een kind zijn het meest cruciaal voor het vormen van verbindingen tussen zenuwcellen. De invloed van negatieve of positieve ervaringen hebben in deze periode dan ook de meeste impact op de ontwikkeling. Dit betekent echter niet dat hersenen zich later niet meer zullen ontwikkelen. Ook op latere leeftijd kunnen nieuwe neurale verbindingen ontstaan.
Een voorbeeld is het “Bucharest Early Intervention Project” waarbij een aantal affectief verwaarloosde kinderen gedurende een aantal jaren worden onderzocht. De kinderen hadden op 2,5 jarige leeftijd een kleinere schedelomtrek, een kleiner volume van de hersenen, een verlaagd IQ, een onveilige hechting en problematisch gedrag, zoals ADHD en autistiform gedrag.
Nadat de kinderen meerdere jaren in een pleeggezin hadden verbleven met kwalitatief goede zorg, was er een verbetering te zien. De omtrek en volume van de hersenen was verbeterd, het IQ was gestegen, de kinderen waren veiliger gehecht. Ook het problematisch gedrag en psychische problematiek was significant verminderd.
Uit het “Bucharest Early Intervention Project” blijkt wel dat hoe jonger ernstig verwaarloosde kinderen in een pleeggezin worden geplaatst, hoe gunstiger dit is voor hun ontwikkeling.
Helaas komt het vaak voor, dat mensen met een verstandelijke beperking in hun leven steeds negatieve ervaringen hebben opgedaan en nog steeds opdoen, die niet gunstig zijn voor de ontwikkeling van hun hersenen. Deze stress kan leiden tot maladaptief gedrag en zelfs psychiatrische stoornissen.
Em. prof. dr. Anton Došen (kinderpsychiater) pleit ervoor om mensen met een verstandelijke beperking (en complexe problematiek) juist positieve ervaringen op te laten doen, bijvoorbeeld door positieve interacties met andere mensen. Hierdoor kunnen nieuwe neurale verbindingen ontstaan die een tegenwicht bieden tegen eerdere negatieve ervaringen. Hij heeft een methode ontwikkeld waarmee ouders en professionals de persoon met een verstandelijke beperking op een harmonieuze en positieve manier kunnen ondersteunen.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronvermeldingen:
Feldman, R.S. (2013) Ontwikkelingspsychologie. Het begin van de levensloop. Pearson Education Linited (blz 132-136)
https://www.bucharestearlyinterventionproject.org/index.html (juli 2015)
https://developingchild.harvard.edu/key_concepts/brain_architecture/ (juli 2015)