Aantal keer bekeken: 5009 views
Anton Došen is vooral bekend van zijn theorie over emotionele ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking. Zijn visie op de ondersteuning en behandeling van mensen met een verstandelijke beperking gaat echter verder. Hij staat voor een ontwikkelings(dynamische)benadering. Wat is de ontwikkelingsbenadering? Waar komt deze vandaan? Wat wordt er in de praktijk mee gedaan? En hoe komt de ontwikkelingsbenadering terug in de scholingen van FORTIOR?
Nieuwe onderzoeken op het gebied van neurowetenschappen en ervaringen uit de praktijk laten zien dat het bij mensen met een verstandelijke beperking niet alleen gaat om een cognitieve en sociale achterstand, maar om een beperking in de ontwikkeling van de totale persoonlijkheid. Door beschadigingen in het centrale zenuwstelsel hebben mensen met een verstandelijke beperking namelijk vaak problemen op meerdere domeinen, zoals lichamelijke afwijkingen en ziektes, problemen in de sensorische informatieverwerking, verstoring van de emotionele ontwikkeling en achterstanden in de cognitieve en sociale ontwikkeling.
De basis van de ontwikkelingsbenadering bestaat uit vier dimensies: de biologische, psychologische, sociale en ontwikkelingsdimensie. Verstoringen in één dimensie kan een verandering in de totale structuur tot gevolg hebben. Daarom is het van belang om bij complexe problematiek gedegen te analyseren wat er op de verschillende dimensies speelt en vervolgens pas interventies te bepalen. Bij voorkeur gebeurt dit door een multidisciplinair team. Daarnaast is het belangrijk om te kijken naar de levensgeschiedenis van de persoon en de context waarin de persoon leeft. Kenmerkend voor de ontwikkelingsbenadering is ook het belang dat wordt gehecht aan het niveau van emotionele ontwikkeling.
Volgens Anton Došen zou het een echte innovatie zijn als binnen de gehandicaptenzorg meer gewerkt zou worden vanuit de ontwikkelingsbenadering. Dit geeft namelijk nieuwe aanknopingspunten voor de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking zodat zij zich kunnen ontwikkelen tot psychisch gezonde individuen. Daarnaast biedt de ontwikkelingsbenadering aanknopingspunten voor de behandeling van cliënten met ernstig probleemgedrag.
Došen noemt de ontwikkelingsbenadering een kans voor innovatie binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Toch bestaat de ontwikkelingsgerichte visie al meer dan 100 jaar. Aan het eind van de 19e eeuw waren er twee Franse wetenschappers (Itard en Séguin) die meenden dat het mogelijk was om een verandering aan te brengen in het “lot” van mensen met een verstandelijke beperking. Itard geloofde in zijn enthousiasme zelfs dat een verstandelijke beperking te verhelpen was door goede educatie. In zekere zin stonden ze hiermee aan de wieg van de ontwikkelingsbenadering.
Aan het begin van de 20e eeuw groeide het inzicht dat een verstandelijke beperking ontstaat door beschadigingen van het centraal zenuwstelsel, waaronder de hersenen. In deze tijd dachten wetenschappers dat behandeling van mensen met een verstandelijke beperking geen zin had. De nadruk kwam meer te liggen op verzorging.
Vanaf het midden van de vorige eeuw werden de ontwikkelingsmogelijkheden van mensen met een verstandelijke beperking steeds meer onderkend door verschillende wetenschappers. Ze werden gezien als mensen die zich net als ieder ander hun hele leven lang kunnen ontwikkelen. De ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking verloopt echter trager en kent een plafond. In de jaren ’70 werd het de kinderpsychiater Anton Došen duidelijk dat ontwikkelingsaspecten een belangrijke invloed hadden op klinische beelden van kinderen met een verstandelijke beperking die naar hem waren doorverwezen. Zo ontstond de ontwikkelingsdynamische en de ontwikkelingspsychiatrische benadering van Došen.
In 2009 schreven Jolanda Vonk en Amieke Hosmar het boek “emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking”, waarmee ze met succes opnieuw aandacht vroegen voor de visie van Došen en emotionele ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking.
De meeste gedragsdeskundigen die in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking werken, zijn min of meer bekend met de ontwikkelingsbenadering van Došen. Bij de praktische toepassing willen echter nog wel eens vragen en problemen opduiken. De vertaalslag van diagnose en advies naar de praktijk is bijvoorbeeld voor sommigen lastig. De verzakelijking in de zorgsector en toegenomen werkdruk zorgt er bovendien voor dat er soms te weinig tijd is voor de ontwikkelingsbenadering en dat men in die gevallen vast houdt aan of terug valt op een beheersmatige aanpak van bijvoorbeeld gedragsproblematiek. Dit werkt meestal contra productief.
De ontwikkelingsbenadering ligt aan de basis van het scholingspakket van FORTIOR. In een samenhangend programma besteedt FORTIOR aandacht aan het vergroten van kennis, het ontwikkelen van vaardigheden en een laten ontstaan van een effectieve attitude die kunnen bijdragen aan ontwikkeling.
Het scholingspakket voorziet professionals dus niet alleen van kennis over de theorie van Došen, maar ook van vaardigheden die nuttig zijn om de theorie in praktijk te brengen. Die vaardigheden gaan bijvoorbeeld over het gebruik van instrumenten voor het inschatten van het emotionele niveau, voor het omzetten van de integratieve diagnose naar een effectieve ondersteuning en behandeling. En coaching van teams.
In een aantal scholingen is aandacht voor attitude. Het is bekend dat houding (attitude) van groot belang is voor een effectieve hulpverlening, misschien wel de belangrijkste. Het is in dit verband goed, dat professionals overtuigd raken van de waarde van reflectie en hun benadering af kunnen stemmen op het niveau van hun cliënt.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen:
Došen, A. (2014). Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking. Een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV. (vijfde herziene druk). ISBN 9789023252498.
Vonk, J. & Hosmar, A. (2009). Emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking. Een denk- en handelingskader voor de praktijk. Leuven: Acco. ISBN 9789033474996.