Aantal keer bekeken: 4314 views
Het is niet altijd eenvoudig om een depressie vast te stellen bij mensen met een verstandelijke beperking. Op de eerste plaats komen de symptomen niet altijd overeen met de symptomen van een depressie bij mensen zonder beperkingen. Ook de ontstaansmechanismen van een depressie zijn vaak anders. In deze blog lees je meer over symptomen van een depressie bij mensen met een verstandelijke beperking en de alternatieve manieren waarop naar depressieve stoornissen gekeken kan worden.
Bij een depressieve stoornis gaat het om verstoring van vier aspecten van het psychosociale leven: gevoelsleven, denken, handelen, motoriek & vegetatieve functies. Bij een ernstige depressie zijn vaak alle vier de functies ernstig verstoord. Waardoor de persoon niet meer kan wat hij eerst wel kon.
Bij het diagnosticeren van een stemmingsstoornis met behulp van de DSM zijn er een aantal knelpunten bij mensen met een verstandelijke beperking. Omdat mensen met een verstandelijke beperking vaak cognitieve beperkingen en achterstanden in hun emotionele ontwikkeling hebben, ontbreken er een aantal typische symptomen die je vaak bij stemmingsstoornissen ziet. Zo zullen de cognitieve symptomen als schuldgevoelens en gedachten aan zelfmoord afwezig zijn bij mensen met een ernstige verstandelijke beperking. Affectieve symptomen die betrekking hebben op stemming (zoals verlies van plezier of interesse, huilen, somberheid) kunnen juist weer wel voorkomen bij mensen met een verstandelijk beperking.
Daarnaast kunnen mensen met een verstandelijke beperking ook atypische symptomen hebben. Zo kunnen agressief en zelfverwondend gedrag symptomen zijn van een depressieve stoornis. Echter agressief en zelfverwondend gedrag kunnen ook andere oorzaken hebben.
Voor het vaststellen van psychiatrische stoornissen worden vaak zelfrapportagelijsten gebruikt. Deze zijn vaak lastig te gebruiken bij mensen met ernstige beperkingen. Observatie van het gedrag door derden is belangrijk bij het vaststellen van een depressie bij mensen met een verstandelijke beperking. Belangrijk is om alert te zijn op een (plotselinge) verandering in gedrag of gedragsproblemen.
Volgens Anton Došen is inzicht in ontwikkelingsprocessen belangrijk om de betekenis van symptomen en het ontstaan van depressie te kunnen duiden. In de ontwikkelingsdynamische benadering wordt de persoon met een ontwikkelingsbeperking bekeken vanuit zijn persoonlijkheidsontwikkeling en emotionele ontwikkeling. Er wordt aandacht besteed aan de gehechtheids- en individuatie processen, traumatische ervaringen, opgestapelde chronische stresservaringen, chronische overvraging en overbelasting. Als psychiatrische stoornissen, zoals stemmingsstoornissen, worden bekeken vanuit het ontwikkelingsmodel, dan leidt dit dus tot beter inzicht in de omstandigheden waarin de stoornis kon ontstaan.
Anton Došen heeft vanuit de ontwikkelingsdynamische benadering een systeem van integratieve diagnostiek en behandeling ontwikkeld waarmee complexe problematiek van mensen met een verstandelijke beperking in kaart gebracht kan worden.
Patricia van Wijngaarden- Cremers beschrijft in een artikel (“Een veranderende kijk op psychiatrische stoornissen” / oktober 2014) een andere manier om naar psychiatrische stoornissen te kijken dan tot nu toe gebruikelijk is in de psychiatrie. Ze betrekt hierin (net als Došen) ook de ontwikkelingsaspecten en wisselwerking met de omgeving die ten grondslag liggen aan een stoornis. Deze manier van kijken zou ook interessant kunnen zijn als het gaat om psychiatrische problematiek bij mensen met een verstandelijke beperking.
Volgens Van Wijngaarden-Cremers biedt de DSM uitgebreide mogelijkheden om psychiatrische stoornissen te classificeren op symptoomniveau. Maar vormt de DSM daadwerkelijk een weerspiegeling van de actuele kennis over psychiatrische stoornissen? Zorgt het voor een beter begrip van psychiatrische stoornissen? Van Wijngaarden-Cremers pleit in haar artikel voor een individuele diagnostiek waarin meer aandacht is voor dimensies van emoties, gedrag, kwetsbaarheid en veerkracht. Een dergelijke benadering, die onder andere kijkt naar genotypes, endofenotypes, epigentica en hersenfunctionaliteit, zou kunnen bijdragen aan een beter begrip van de onderliggende mechanismen van psychiatrische stoornissen.
Genetisch kwetsbare individuen zullen minder veerkracht en flexibiliteit ontwikkelen en raken gemakkelijker gevangen in disfunctionele, emotionele en gedragsmatige patronen. Of een stoornis daadwerkelijk manifest wordt, is een samenspel tussen erfelijke factoren, gender en omgevingsfactoren.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen:
A. Došen, (2014). Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking. Een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV. (vijfde herziene druk). ISBN 9789023252498.
P.J.M. van Wijngaarden-Cremers, P. van Deurzen, I. Oosterling, W. Groen, M. Langen, A.L. Lagro-Janssen, R.J. van der Gaag (2014) Een veranderende kijk op psychiatrische stoornissen. Tijdschrift voor Psychiatrie 56 (2014) 10, 670 – 679 https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/issues/482/articles/10409
R. Didden, A. Baas (2009) Stemmingsstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking. Een literatuuroverzicht. Utrecht: Centrum voor Consultatie en Expertise