Aantal keer bekeken: 1064 views
Slaapproblemen, zoals slapeloosheid, moeite met inslapen, slecht doorslapen en vroeg wakker worden, komen vaak voor bij kinderen met een verstandelijke beperking. Er kunnen veel oorzaken zijn voor deze slaapproblemen. Het is belangrijk om goed te kijken naar de factoren die de slaapproblemen veroorzaken en op basis daarvan de juiste interventies te kiezen. In deze blog zal een van de mogelijke interventies worden besproken, namelijk het aanleren van ander slaapgedrag.
De slaap wordt geregeld door zowel biologische als psychologische processen. Slaapproblemen kunnen dan ook ontstaan door biologische defecten, psychologische factoren of door beide.
Een voorbeeld van een biologische factor die slaapproblemen kan veroorzaken is vergrote amandelen en adenoïden die een obstructie vormen in de luchtweg tijdens de slaap. Dit zorgt voor een verhoogde arousal en een verstoorde slaap. Een ander voorbeeld is dat sommige mensen met een verstandelijke beperking te weinig melatonine aanmaken waardoor zij niet slaperig worden rond de tijd dat ze naar bed moeten.
Psychologische factoren omvatten cognities, culturele normen en gedrag rond slapen.
Omdat de oorzaken van slaapproblemen zo divers kunnen zijn, is een multidisciplinaire aanpak noodzakelijk.
Het ligt voor de hand dat bij slaapproblemen, die een biologische oorzaak hebben, gekozen wordt voor een medische behandeling en als de oorzaken psychologisch zijn dat er dan bijvoorbeeld gekozen wordt voor een gedragsmatige aanpak waarbij ander slaapgedrag wordt aangeleerd.
Volgens dr. Lucy Wiggs kan een gedragstherapie ook effectief zijn bij de behandeling van slaapproblemen met biologische oorsprong als deze mede in stand wordt gehouden door gedragsmatige factoren.
In deze blog zullen de gedragsmatige interventies bij kinderen met slaapproblemen worden besproken. Omdat bij deze interventies weinig taal nodig is, zijn ze ook geschikt voor kinderen met een verstandelijke beperking.
Sommige aspecten van slaap zijn aangeleerd. Daarom kunnen concepten uit de leertheorie worden gebruikt om goede gewoonten rond slaap aan te leren en slechte gewoonte af te leren. Deze concepten zijn: klassiek conditioneren, operant conditioneren en modelling.
Klassiek conditioneren
Bij klassiek conditioneren leren mensen door associatie. Dit gebeurt door een neutrale prikkel (stimulus) te koppelen aan een stimulus die leidt tot een reflex. (Denk aan het bekende experiment van Pavlov met zijn honden).
Als bijvoorbeeld een slaapkamer ook gebruikt wordt om te spelen, kan het zijn dat een kind de slaapkamer niet meer ziet als een plek om te slapen. Door een geschikte slaapkamer alleen te gebruiken voor slapen, gaat het kind de ruimte na verloop van tijd associëren met slapen. Ook een vast bedtijdritueel en vaste tijden voor naar bed gaan en opstaan helpen om goed slaapgedrag te bevorderen.
Operant conditioneren
Bij operant conditioneren leren mensen via positieve en negatieve bekrachtiging. Gedrag met een positief effect wordt herhaald.
Sommige ouders doen bijvoorbeeld erg hun best om hun kind in slaap te krijgen. Een kind kan dit juist ervaren als een beloning. Het slaapprobleem blijft in stand omdat het kind de aandacht van zijn ouders prettig vindt. Door het kind te belonen voor gedrag dat slaap bevordert, kan nieuw gedrag worden aangeleerd.
Het geven van “straf” is vaak minder geschikt voor de behandeling van slaapproblemen. Bij straf verwacht je misschien een snel effect. Het heeft echter ook negatieve neveneffecten. Lees hier meer over de effecten van straf>>
Modeling
Bij modeling leer je van een model, een voorbeeld (imitatie). Kinderen zijn bijvoorbeeld heel gevoelig voor de stemming en emoties van de ouders. En als ouders zelf slechte slaapgewoonten hebben, kan een kind dit overnemen.
L.J. Priday en collega’s voerde een meta-analyse uit naar de effecten van gedragsmatige behandelingen bij kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking. Hierin werden 7 studies meegenomen. Bij 53% van de onderzoekspopulatie met slaapproblemen werd een vermindering van de slaapproblematiek gemeten nadat de interventies hadden plaatsgevonden. Voornamelijk bij problemen met inslapen en doorslapen lijken gedragsmatige interventies effectief. Niet alle typen slaapproblemen lijken baat te hebben bij gedragsmatige interventies.
Ook is van belang dat de ouders en begeleiders na de training nog een tijd ondersteuning krijgen om de positieve resultaten van de training te “borgen” en het kind of de volwassene te helpen het nieuwe slaapgedrag vast te houden.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen
Priday, L.J. et al. (2016). Behavioural interventions for sleep problems in people with an intellectual disability: a systematic review and meta-analysis of single case and group studies gepubliceerd in Journal of Intellectual Disability Research https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jir.12265/abstract
Wiggs. L (2008) Behavioural aspects of children’s sleep gepubliceerd in Arch Dis Child https://adc.bmj.com/content/94/1/59
PowerPoint presentatie van Anneke Maas van de studiedag over slaapproblemen in september 2016