Coachen van begeleiders in uitdagende relaties

Aantal keer bekeken: 1733 views

Coachen van begeleiders in uitdagende relaties. Binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking wordt het belang van de relatie tussen begeleiders en cliënten met een verstandelijke beperking steeds meer erkend. Het is echter niet vanzelfsprekend dat begeleiders zich warm, invoelend en respectvol opstellen als er sprake is van ernstig probleemgedrag. GZ psycholoog Arno Willems deed promotieonderzoek naar interacties tussen cliënten en begeleiders. Daarnaast ontwikkelde hij een instrument om interactiegedag te meten. In zijn proefschrift doet hij ook een aantal aanbevelingen voor het empoweren van begeleiders zodat zij ook in uitdagende situaties liefdevolle zorg kunnen bieden. Willems promoveerde op 11 november 2016 in Tilburg. FORTIOR vindt het de moeite waard om in deze blog nog eens aandacht te besteden aan het promotieonderzoek van Arno Willems.

Welke factoren hebben invloed op interactie

Bij het onderzoek van Arno Willems waren meer dan 1000 begeleiders betrokken en 300 mensen met een verstandelijke beperking en gedragsproblematiek. Willems analyseerde het interpersoonlijk gedrag van de begeleider en de dynamiek van interactiepatronen (hoe beïnvloeden mensen elkaar). Willems beschrijft een aantal factoren die een rol spelen in de interactie tussen begeleider en cliënt. Hieronder noemen we er enkele.

1. Positieve en negatieve bekrachtiging

Uit het onderzoek van Willems komt naar voren dat interpersoonlijk gedrag en interacties tussen cliënt en begeleider wordt gevormd en in stand gehouden door positieve of negatieve bekrachtiging door de ander. Na verloop van tijd passen mensen hun interpersoonlijk gedrag aan op het interpersoonlijk gedrag van de ander. Als begeleiders bijvoorbeeld worden geconfronteerd met gedragsproblemen, leidt dit vaker tot beheersmatig en onvriendelijk gedrag. Het is opvallend dat dit vooral speelt bij externaliserend gedrag. Bij internaliserend probleemgedrag zijn begeleiders vaak vriendelijker voor de cliënt.

2. Denken over oorzaken en verantwoordelijkheid

Ook de wijze waarop begeleiders denken over de oorzaak van gedragsproblematiek en de mate waarin de cliënt hier zelf voor verantwoordelijk kan worden gehouden spelen een rol. Begeleiders stellen zich daarom vaker vijandig en onvriendelijk op naar mensen met een lichte verstandelijke beperking en probleemgedrag, dan naar mensen met ernstige beperkingen.

3. Persoonlijke en sociale kenmerken van de begeleider

Het onderzoek van Willems laat zien dat interpersoonlijk gedrag sterk gedreven wordt door persoonlijke en sociale kenmerken, zoals:

• Attitude: Een harde dominante attitude speelt een rol bij beheersmatig en vijandig gedrag ten aanzien van cliënten.
• Zelfverzekerdheid (Self-Efficacy): is nodig om uitdagend gedrag op een positieve en pro-actieve manier aan te pakken.
• Zelfreflectie (zelfinzicht en zelfbewustzijn): leiden tot minder controlerend assertief gedrag.
• Copingstijl: Een vermijdende copingstijl leidt tot vriendelijker gedrag bij de begeleider. Een emotiegerichte copingstijl zorgt ervoor dat de begeleider eerder steun zoekt.
• Teamklimaat: Een sfeer van openheid, een gedeelde visie en voldoende faciliteiten voor het bieden van liefdevolle zorg zijn belangrijk.

Het ondersteunen van teams

Training, coaching en consultatie zijn belangrijk bij het empoweren van teams in het omgaan met uitdagend gedrag. Willems ontwikkelde een raamwerk voor Interactie Training, Coaching en Consultatie voor Teams (ITCCT).

De eerste stap in dit proces is het definiëren van het probleem. In dit kader pleit Willems ervoor om niet te spreken van uitdagend gedrag (bij de cliënt) maar van uitdagende relaties. Om het interactiegedrag gedrag van de begeleiders snel te kunnen meten heeft Willems een valide en betrouwbaar instrument ontwikkeld: de SIG-B. Vervolgens wordt met begeleiders besproken welke factoren de grootse invloed hebben op hun bejegening. Begeleiders worden  ondersteund hier alternatieven voor te zoeken. Uiteindelijk bestaat ITCCT uit 12 inhoudelijke thema’s, vijf stadia voor verandering en zes strategieën voor opleiding en gedragsverandering.

Willems benadrukt dat het behandelen van probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking niet beperkt mag blijven tot het veranderen van interpersoonlijk gedrag bij begeleiders. Daarnaast is nog verder onderzoek nodig om een korter screeningsinstrument mogelijk te maken zodat ze nog beter toepasbaar worden binnen ITCCT.

Onderzoek in België

Ook in België is praktijkwetenschappelijk onderzoek gedaan naar de ondersteuning van teams waaruit blijkt dat coaching on the job zeer effectief is. Eind 2016 komt het praktijkboek “Emotionele ontwikkeling in verbinding” uit. In het praktijkboek staat een methode omschreven die gebaseerd is op emotionele ontwikkeling van cliënten en emotionele beschikbaarheid en mentaliseren van begeleiders. Daarnaast is er een gezelschapsspel (Mentemo) ontwikkeld voor begeleiders.

Meer leren over interactiegericht coachen van begeleiders?

In samenwerking met Arno Willems organiseert FORTIOR een tweedaagse post-master train de trainer cursus voor gedragsdeskundigen. Deze tweedaagse cursus voor gedragsdeskundigen heeft twee accenten. Allereerst het leren toepassen van een concrete methode rond de bejegening door begeleiders van cliënten met probleemgedrag. En als tweede het inzetten van werkrelatie- en motiveringstechnieken om begeleiders mee te nemen in een verandering van hun bejegening. Schrijf je hier in voor de cursus >>

Bron
Dit hele artikel is gebaseerd op:

Willems, A. (2016) Challenging Relationships. Staff interactions in supporting persons with intellectual disabilities and challenging behaviour. (proefschrift)