Aantal keer bekeken: 1743 views
Het begrip “grenzen stellen” is niet zwart-wit te benaderen. Het is niet per definitie goed of fout. Grenzen kunnen de ontwikkeling en het welzijn van mensen vergroten; tegelijkertijd kunnen ze er ook voor zorgen dat iemand wordt afgeremd in zijn ontwikkeling. Het gaat erom dat grenzen worden gesteld met een goede reden en op een goede manier. Hoe kun je grenzen stellen bij de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking of autisme?
Als mensen zich ontwikkelen tot zelfstandige individuen hebben ze hun sociale omgeving nodig om hun leven te leren vormgeven. Soms verzinnen mensen oplossingen die niet werken. Grenzen kunnen hen dan helpen te ontdekken wat wel werkt. Daarnaast leren grenzen mensen veel over het krijgen van controle over hun gedrag en de situatie. Ook kunnen grenzen iemand helpen zijn impulsen, spanning, agressie, onmacht en teleurstelling te leren beheersen. Anders gezegd: de persoon leert zijn emoties en opwinding (arousal) te reguleren en zijn gedrag te controleren. En dat is sociaal gezien een belangrijke vaardigheid. En voor de persoon zelf heeft dat het voordeel, dat hij beter kan plannen en problemen oplossen.
Daarnaast geven grenzen veiligheid en houvast. Het geeft de cliënt het gevoel dat het niet helemaal mis kan gaan. Als een cliënt bijvoorbeeld snel overprikkeld raakt dan geeft het die persoon rust als de omgeving enigszins wordt ingeperkt.
Het stellen van grenzen geeft mensen dus heel veel mogelijkheden om te groeien. Voorwaarde is wel, dat die grenzen op een goede manier worden gesteld.
Als grenzen eenzijdig worden gesteld vanuit angst, machteloosheid of de behoefte om controle te houden over de cliënt dan zullen ze eerder tegen je werken dan voor je werken. Soms zijn grenzen onredelijk of ouderwets. Denk hierbij aan “net zo lang aan tafel blijven zitten tot je bord leeg is” of dat “alle kinderen perse met elkaar aan één tafel moeten eten (terwijl sommige mensen met autisme hier snel van overprikkeld kunnen raken)”. Er is een grote kans dat er bij dit soort grenzen een machtsstrijd ontstaat.
Soms zitten mensen met een verstandelijke beperking of autisme niet goed in hun vel. Bijvoorbeeld omdat er niet goed wordt ingespeeld op de (emotionele) behoeften die ze hebben of omdat ze worden overvraagd. Op het moment dat iemand zich niet goed voelt, kan een grens juist een vonk zijn die een ontploffing veroorzaakt. De reactie op de grens lijkt buiten proportie. Een redelijk gesprek heeft dan geen enkele zin.
Grenzen die worden gesteld in het belang van en uit respect voor de persoon zullen eerder bijdragen aan de ontwikkeling van een mens met een verstandelijke beperking of autisme. Het heeft een voordeel om in overleg met je cliënt een grens te bepalen die gesteld kan worden. Het werkt namelijk beter als je cliënt begrijpt waarom een grens wordt gesteld en als hij of zij er achter kan staan. Het liefst heb je natuurlijk, dat je cliënt op den duur zich uit zichzelf aan grenzen houdt. Maar dat kan alleen als hij of zij de gelegenheid krijgt dat te leren (en dus fouten mag maken!). En als hij of zij dat aankan, omdat zijn of haar ontwikkelingsniveau voldoende is. Een cliënt met een zwak ontwikkelingsniveau bijvoorbeeld is niet goed in staat zelfstandig regels te leren toepassen en zal daarvoor altijd afhankelijk blijven van anderen. Begeleiders en andere professionals doen er dus goed aan zich steeds af te vragen of hun verwachtingen van wat hun cliënt kan en aankan juist zijn.
Ook de relatie die je hebt met de cliënt is belangrijk. Grenzen zullen eerder worden geaccepteerd als je een goede band hebt opgebouwd met de persoon. Blijf bij het stellen van grenzen vriendelijk, rustig, duidelijk en liefdevol want dan ben je het meest veilig voor iemand met een ontwikkelingsbeperking.
Soms kan iemand met heftige emoties reageren als je een grens stelt. Dit hoeft niet perse verkeerd te zijn. Het ongenuanceerd uiten van emoties kan betekenen dat er verwerking plaats vindt.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod