Aantal keer bekeken: 2037 views
Onze emoties spelen een belangrijke rol bij onze motivatie en onze motivatie speelt vervolgens weer een belangrijke rol bij ons gedrag. Als hulpverleners het (probleem)gedrag van hun cliënten met een verstandelijke beperking willen veranderen, doen zij dit vaak op cognitief niveau. Dit is vanuit het oogpunt van emotionele ontwikkeling niet logisch.
Baby’s worden geboren met vier basale emoties: plezier, angst, boosheid en sociale interesse. Deze basale emoties zijn evolutionair gezien belangrijk voor de overleving van het kind. Bijvoorbeeld als een kind honger heeft, dan zorgt dit bij jonge kinderen voor pijn. Deze pijn leidt tot een emotie (boosheid). De emotie van boosheid leidt tot een specifieke motivatie en gedrag, zoals zoekgedrag.
Als deze motivatie van het kind wordt beloond (door het krijgen van eten), ontstaat adaptief gedrag, zoals ontspanning en plezier. De herhaling hiervan zorgt voor een verdere gezonde psychosociale ontwikkeling. Als de motivatie van het kind steeds niet beloond wordt – of zelfs bestraft wordt – kan dit op termijn leiden tot inhibitie en vermijdingsgedrag. Er ontstaat maladaptief gedrag, zoals angst, teruggetrokkenheid, woede en agressie.
Ervaringen die steeds herhaald worden zorgen op termijn voor het ontstaan van vaste gedragspatronen. Genen kunnen namelijk veranderen onder invloed van de omgeving. Hierdoor ontstaan neurale verbindingen in het brein die zorgen voor specifiek gedrag. (lees ook de blog over de invloed van ervaringen op hersenontwikkeling >>)
Bij het opdoen van positieve of negatieve ervaringen spelen de basale emotionele behoeften van een kind een grote rol. De basale (emotionele) behoeften van een kind hangen samen met het (emotionele) ontwikkelingsniveau dat het kind heeft. Door tegemoet te komen aan de basale behoeften ontstaan positieve emoties en wordt een gezonde ontwikkeling gestimuleerd.
Voor een gezonde ontwikkeling is het overigens niet noodzakelijk dat het kind alleen maar positieve ervaringen opdoet. Er moet een gezonde balans zijn tussen positieve en negatieve emoties. Want door negatieve ervaringen kan een kind leren omgaan met negatieve emoties.
Bij mensen met een verstandelijke beperking komen probleemgedrag (zoals agressie) en psychiatrische stoornissen veelvuldig voor. Dit is vaak te verklaren vanuit hun ontwikkeling. Helaas hebben veel mensen met een verstandelijke beperking te maken gehad met situaties waarin er niet tegemoet gekomen werd aan hun basale behoeften. Hierdoor hebben zij vaak meer negatieve emoties ervaren dan positieve emoties.
Volgens Anton Došen kun je zonder inzicht in de ontwikkeling niet beginnen aan diagnostisch denken. Voor een diagnose die ten grondslag ligt aan de behandeling is alleen een DSM diagnose niet voldoende. Ook een ontwikkelingspsychiatrische diagnose en inzicht in het ontstaansmechanisme zijn belangrijk.
Vaak worden de oplossingen voor probleemgedrag gezocht in het beheersen van het gedrag of het aanleren van vaardigheden (of andere cognitieve therapieën). Dit zijn slechts oppervlakkige oplossingen die maar beperkt werken. Een andere – meer effectievere invalshoek – is het aanbieden van positieve ervaringen waardoor positieve emoties ontstaan (zoals plezier). Door nieuwe positieve ervaringen ontstaan nieuwe neurale verbindingen in het brein. Gedrag zal hierdoor op een fundamenteler vlak veranderen.
Als een behandelstrategie wordt bedacht voor een cliënt met bijvoorbeeld ernstig probleemgedrag dan is een belangrijke vraag: “Wat vindt deze persoon leuk? of Waar beleeft hij of zij plezier aan?”. De beleving van plezier is niet afhankelijk van het ontwikkelingsniveau, maar van de stimulatie van het beloningssysteem in de hersenen. De manier waarop het beloningssysteem gestimuleerd kan worden is wel afhankelijk van het ontwikkelingsniveau want basale emotionele behoeften verschillen per fase.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bron
Deze blog is gebaseerd op de inhoud van de theoriedag emotionele ontwikkeling verzorgd door Anton Došen op 1 november 2018