Professionals beoordelen ons met

Terug naar het overzicht

Haptonomie bij slaapproblemen van mensen met een verstandelijke beperking

Aantal keer bekeken: 1871 views

Slaapproblemen en slaapstoornissen komen veel voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Hiervoor kunnen vele oorzaken zijn. Bij een aantal cliënten met slaapproblemen kan de haptonomie interessante invalshoeken bieden waarmee de slaap verbeterd kan worden. In deze blog lees je meer over de oorzaken en gevolgen van slaapproblemen en hoe de haptonomie helpend kan zijn bij deze problemen.

Slaapproblemen bij verstandelijke beperking

In de afgelopen jaren is er in de gehandicaptenzorg steeds meer aandacht gekomen voor slaapproblemen. Slaapdiagnostiek neemt steeds vaker deel uit van de totaaldiagnostiek. Hieruit blijkt dat slaap bij mensen met een verstandelijke beperking dikwijls van (zeer) slechte kwaliteit is. Ruim 67% van de cliënten met een verstandelijke beperking heeft min of meer een slaapprobleem. Dat varieert van inslaap- en doorslaap problemen tot slaapstoornissen als slaapapneu en tandenknarsen. Gemene deler is dat deze problemen de slaap verstoren en daarmee de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden. (kennisplein gehandicaptensector, 2021)

Het belang van slaap

Goed kunnen slapen is heel belangrijk. De gevolgen van een nachtje minder goed slapen vallen mee, echter als mensen chronisch niet goed kunnen slapen heeft dit op grote gevolgen op het gebied van fysieke en mentale gezondheid. Daarnaast heeft slaap invloed op de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling.

Fysieke ontwikkeling en gezondheid
Tijdens de slaap maken de hersenen (hypofyse) een groeihormoon aan. Bij kinderen zorgt dit voor lengtegroei en bij volwassen zorgt het voor herstel van weefsels en cellen. Zo bevordert voldoende slaap dus gezonde botten, spiervorming en een goede balans tussen vet en spieren. Ook heeft Een tekort aan slaap heeft een negatieve invloed op de glucosehuishouding. Slaapgebrek kan zo op termijn zorgen voor overgewicht en diabetes. Door slecht slapen vermindert daarnaast de weerstand en krijgen mensen ook fysieke klachten, zoals hoofdpijn.

Cognitieve ontwikkeling
Slaap heeft ook een cruciale functie bij het consolideren van herinneringen. Als mensen overdag wakker zijn en nieuwe (leer)ervaringen opdoen dan vormt zich een nieuw geheugenspoor. Dit zijn nieuwe synaptische verbindingen tussen zenuwcellen in de hersenen. Deze verse herinneringen zijn echter nog niet sterk verankerd in het geheugen en kunnen daardoor nog gemakkelijk vervagen of vervormen. Tijdens de verschillende slaapstadia worden ervaringen van overdag herbeleeft. Het geheugenspoor (synaptische verbinding) wordt steeds opnieuw geactiveerd en wordt daardoor sterker. De herinnering raakt zo meer verankerd in het geheugen. Gedurende de slaap worden nieuwe herinneringen bovendien geïntegreerd in bestaande kennisnetwerken in het brein van de persoon.

Walker (2009) onderzocht de invloed van slaapgebrek op het leren van emotioneel neutraal, positief en negatief geladen woorden. Hij ontdekte dat mensen als gevolg van slaapgebrek gemiddeld 40% minder goed waren in het leren van nieuwe woorden. Er was echter wel iets opmerkelijks aan de hand: Mensen waren vooral minder goed in staat om positieve en neutrale woorden te onthouden, terwijl slaapdeprivatie geen enkele invloed had op het kunnen onthouden van negatieve woorden.

emoties
Er is nog weinig onderzoek gedaan naar slaap en emoties. Uit een onderzoek blijkt dat slaapgebrek ervoor zorgt dat mensen sneller negatief reageren op een vervelende gebeurtenis in hun dagelijks leven. Uit een studie (Yoo et al. 2007) bleek, dat mensen die 35 uur niet hadden geslapen, sterker reageerden op een foto met een negatieve of schokkende afbeelding dan mensen die goed hadden geslapen. Op een fMRI scan van het brein van de proefpersonen was te zien dat de amygdala tot meer dan 60% sterker reageert bij mensen met slaapdeprivatie. Bovendien was er minder interactie te zien tussen de amygdala en de pre frontale cortex.

In enkele studies is aangetoond dat dat slaapdeprivatie het risico op zelfverwondend en agressief gedrag bij mensen met een verstandelijke beperking kan verhogen.

Diverse oorzaken van slaapproblemen

Voor slaapproblemen zijn er diverse oorzaken aan te wijzen. Denk hierbij aan medische oorzaken, gebrek aan slaaphygiëne, personeelsgebrek in instellingen waardoor mensen te lang in bed liggen, enzovoorts. Goed onderzoek naar de oorzaak van de slaapproblemen en multidisciplinaire samenwerking zijn heel belangrijk voordat gekozen wordt voor een specifieke interventie.

Hieronder wordt dieper ingegaan op de rol van een laag emotioneel ontwikkelingsniveau en onrust en stress bij slaapproblemen.

Minder goede emotie- en stressregulatie
Problemen in de emotie- en stressregulatie komen veel voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Vaak kunnen cliënten zichzelf niet (helemaal) reguleren en kalmeren, ze hebben hierbij de hulp van hun begeleider nodig. Het spreekt voor zich dat cliënten niet goed kunnen slapen als ze gestrest zijn en wakker liggen omdat er van alles door hun hoofd spookt.

Laag emotioneel ontwikkelingsniveau
Prof. em. dr. Anton Došen (psychater) ontwikkelde het model voor emotionele ontwikkeling. Volgens dit model doorlopen alle mensen dezelfde fasen in hun emotionele ontwikkeling. Bij mensen met een verstandelijke beperking is deze ontwikkeling vertraagd of kent een plafond. Ook het emotionele ontwikkelingsniveau kan van invloed zijn op het wel of niet goed kunnen slapen.

Als cliënten met een verstandelijke beperking functioneren in de adaptatiefase (fase 1) dan zijn ze niet in staat om hun eigen prikkels en onrust te reguleren. Onrust is niet bevorderlijk voor de slaap.

Cliënten die functioneren in de eerste socialisatiefase (fase 2) hebben de nabijheid van een hechtingsfiguur nodig. Een cliënt in deze fase kan bijvoorbeeld angstig worden als de vertrouwde begeleider weggaat na het naar bed brengen.

Haptonomie in de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking

Mensen met een verstandelijke beperking hebben behoefte aan sensitieve mensen die voor hen zorgen en hen begeleiden, omdat zij zich meestal niet goed verbaal kunnen uiten. Nog veel meer dan bij mensen zonder een verstandelijke beperking verloopt de communicatie via bewuste en onbewuste signalen van het lichaam. Hoe lager het emotionele ontwikkellingsniveau, hoe belangrijker dit is.

Veel professionals in de zorg realiseren zich niet hoeveel invloed ze zelf hebben op het gedrag en gevoel van de cliënt. Het is namelijk belangrijk van jezelf te weten hoe je omgaat met de ruimte om je heen (ben je naar voren of achteren gericht, neem je veel of weinig ruimte in, kun je ruimte delen), of je goed kan doorvoelen, of je meer uitnodigend of dwingend bent enzovoorts. Hoe beter je dit van jezelf weet, hoe makkelijker het is om op de ander af te stemmen. Immers, als je het van jezelf niet weet is het moeilijk om erachter te komen waar de afstemming met de ander eventueel hapert.

Inzichten vanuit de Haptonomie zijn heel bruikbaar bij de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking. Haptonomie is namelijk een benaderingswijze die gaat over voelen en contact. Een belangrijk aspect in de haptonomie is het aanraken. Bij haptonomie is er veel aandacht voor menselijk gevoel en gevoelsleven. Binnen de haptonomie is het ook heel belangrijk om je ervan bewust te zijn wat er in jou als professional zelf omgaat.

Haptonomie is geschikt voor alle mensen van ieder niveau. Ook is het toepasbaar bij verschillende problematieken, zoals emotieregulatie, angstklachten, onrust, onverwerkte trauma’s, enzovoorts. Het is dus ook heel goed toepasbaar bij slaapproblemen.