Het begrip “arousal” in zes vragen

Aantal keer bekeken: 7780 views

Het zou kunnen dat je het begrip “arousal’ wel eens bent tegengekomen. Het is best een belangrijk begrip want het heeft veel invloed op je gedrag. Het is echter geen eenvoudig begrip daarom gaat FORTIOR er in deze blog wat dieper op in.

Wat betekent arousal?

Onder arousal wordt de activatie van het centrale zenuwstelsel verstaan. Je centrale zenuwstelsel bestaat uit je hersenen en je ruggenmerg. De activatietoestand zegt iets over hoe actief je centrale zenuwstelsel is.

Arousal zorgt ervoor dat de autonome delen van je brein werken zoals nodig is. Het grootste gedeelte van de dag bevindt je lichaam zich in een gemiddeld stadium van arousal. Wanneer je ontspannen bent en bezig bent met je dagelijkse dingen, worden alle autonome processen in je lichaam aangestuurd met een gemiddelde intensiteit. Je lichaam staat paraat om in actie te komen, maar opereert in een rustige toestand. Zie het als het rijden op de snelweg op cruise control: alles werkt en is stabiel. Je staat echter klaar om in te grijpen. Moet je bijvoorbeeld een snelle reflex leveren, dan schiet je zenuwstelsel razendsnel in een staat van hoge arousal: een tijdelijk piek om te kunnen doen wat nodig is.

In de meeste gevallen reguleren mensen hun arousal vanzelf en onbewust en gaat dat zonder problemen. Bij mensen met stoornissen in hun sensorische informatieverwerking kan het arousal voortdurend te hoog of te laag zijn. Bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke beperking of autisme kunnen zichzelf niet altijd adequaat reguleren.

Waaraan herken je een hoog of laag arousal?

Een arousal kan dus precies goed zijn zodat je kunt functioneren. Een arousal kan ook te hoog of te laag zijn. Dit kun je herkennen aan de volgende zes kenmerken:

1. Mate van oogcontact: Als het arousal te hoog of te laag is, dan maakt iemand nauwelijks oogcontact
2. Stemhoogte en stemvolume: als het arousal omhoog gaat, dan gaat het stemgeluid omhoog en wordt harder. Het kan ook zijn dat iemand onsamenhangender gaat spreken.
3. Opdrachtgerichtheid: Zowel bij een te hoog als te laag arousal heeft de persoon moeite om een opdracht uit te voeren.
4. Activatieniveau: Iemand met een hoog arousal is voortdurend in de weer, terwijl iemand met een laag arousal juist passief is.
5. Spierspanning: Iemand krijgt vaak meer spierspanning, als het arousal omhoog gaat. Bij een laag arousal kunnen mensen zo slap zijn als een vaatdoek.
6. Vegetatieve reacties: je kunt een verhoogd arousal ook herkennen aan vegetatieve verschijnselen, zoals zweten, rode kleur in het gezicht, misselijkheid, enzovoorts

Wat zijn de gevolgen van een te hoog of te laag arousal?

Het moge duidelijk zijn dat je niet goed kunt functioneren als je arousal te hoog of juist te laag is.

Een te hoog arousal (overprikkeld en overspoeld) voelt hetzelfde als een stressreactie. Je voelt je geprikkeld, verhit of verstijfd. Als gedrag kun je vecht-, vlucht- of bevriesreacties laten zien. Het uitvoeren van taken lukt niet meer en het is lastig om contact te krijgen.

Als je voortdurend in een staat van over-arousal bent, dan vraag je veel van je lichaam. Je lichaam is continue aan het werk. Op termijn kan dit leiden tot burn-out, vermoeidheid of lichamelijke klachten.

Als je een te laag arousal hebt dan kom je niet op gang. Je bent futloos en er komt weinig uit je handen. Sommige mensen hebben weinig zin om iets te doen.

Wat is de relatie tussen sensorische informatieverwerking en arousal?

Er zijn verschillende factoren die van invloed zijn op het arousal en dat zijn zowel externe als interne factoren. Zo hebben bijvoorbeeld werkdruk, zorgen, ruzie, stress en spanning veel invloed.

Een andere belangrijke factor bij de regulatie van je arousal is ook je sensorische informatieverwerking. In het dagelijks leven krijg je namelijk heel wat zintuiglijke informatie te verwerken. Deze informatie komt binnen via je zintuigen en wordt in het zenuwstelsel zo verwerkt dat je (adequaat) kunt reageren.

Wanneer iemand een stoornis heeft in de sensorische informatieverwerking, dan kunnen bijvoorbeeld de sensorische prikkels niet goed worden gefilterd, opgenomen of verwerkt. Het kan voorkomen dat mensen prikkels overregistreren of juist onderregistreren. Als bij iemand de prikkels ongeremd binnenkomen, dan stijgt het stressniveau (en dus het arousal). Daarnaast is van invloed of de prikkel (on)veilig, (on)duidelijk, (on)bekend en/of (on)verwacht is. Als iemand te weinig prikkels registreert, dan kan het zijn dat het arousal te laag wordt.

Aan de ene kant heeft je sensorische informatieverwerking invloed op je arousal. Aan de andere kant heeft je arousal ook invloed op hoe je prikkels verwerkt. Als het arousal hoog is dan kun je bijvoorbeeld prikkelgevoeliger zijn.

Wat is het verschil tussen alertheid en arousal?

In de Nederlandse literatuur wordt het begrip “alertheid” en “arousal” door elkaar gebruikt. Toch betekenen de beide begrippen niet helemaal hetzelfde. Zoals hierboven besproken betekent arousal je neurologische activatietoestand. Volgens Karen de Vriend is alertheid een bewuster proces. Zo kun je bewust invloed uitoefenen op je concentratie en werkhouding. Zo kun je bijvoorbeeld toch je werk afmaken, ook al ben je moe of ziek.

Hoe kun je cliënten helpen bij het reguleren van hun arousal?

Het is belangrijk dat cliënten, die hun arousal niet goed zelf kunnen reguleren, ondersteuning krijgen om tot een adequate regulatie van hun arousal te komen. Het is onder andere belangrijk om uit te (laten) zoeken welke prikkels een cliënt beter kan vermijden en welke prikkels een cliënt kan opzoeken. Wanneer begeleiders weten waar de behoeften van cliënten liggen, kunnen ze hier binnen het activiteitenaanbod en hun begeleiding op inspelen waardoor de kwaliteit van leven van deze cliënten verbetert.

Wil jij ook meer leren over hoe je mensen met een verstandelijke beperking kunt ondersteunen bij hun sensorische informatieverwerking?

FORTIOR organiseert in samenwerking met Monique Thoonsen een online training over “Onder- en overprikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking” Hier vind je meer informatie over deze training.

Bronnen:

Blog op liberi.nl: https://liberi.nl/arousal/

Website VHZ-online.nl: https://vhz-online.nl/de-effectiviteit-van-een-methodische-werkwijze-om-arousal-te-reguleren-bij-clienten-met-een-communicatieve-meervoudige-beperking

Boek “Help Zintuigleijke prikkels” van Karen de Vriend: https://www.fortior.info/leestip/help-zintuiglijke-prikkels/

Studiedag “Sensorische informatieverwerking bij mensen met een verstandelijke beperking – stap 1” van Karen de Vriend bij FORTIOR