Hoe kun je communicatie- en gedragspatronen van jezelf en anderen analyseren?

Aantal keer bekeken: 2087 views

Miscommunicatie kan een oorzaak zijn van een escalatie en het ontstaan van agressie tussen mensen. Effectieve communicatie is dus een belangrijke factor bij de-escalatie en het voorkomen van agressie. Om effectief te kunnen communiceren is het belangrijk om je eigen communicatiepatronen en die van je gesprekspartner te doorzien. Met de Transactionele analyse (TA) kan een heldere analyse worden gemaakt van wat er zich in mensen afspeelt en wat er communicatief tussen mensen gebeurt. Vervolgens kun je een situatie die dreigt vast te lopen, anders aanpakken, tot tevredenheid van alle betrokkenen. In deze blog lees je een korte introductie op deze theorie.

Transactionele analyse

De Transactionele Analyse is een theorie die gaat over de persoonlijkheid, gedrag, communicatie en verandering van mensen. De grondlegger van de theorie is psychiater Eric Berne. Alle concepten van de TA zijn ontwikkeld om mensen te helpen groeien in hun autonomie. De TA kent drie uitgangspunten:

1. Mensen zijn OK en altijd van waarde: ik ben OK, jij bent OK;
2. Mensen hebben het vermogen om te denken;
3. Mensen bepalen hun gedrag door middel van (deels onbewuste) besluiten, en die besluiten kunnen worden herzien.

TA wordt tot op de dag van vandaag gebruikt voor onder andere training, coaching en zelfontwikkeling.

Egotoestanden

Egotoestanden geeft inzicht in de ontwikkeling en persoonlijkheidsstructuur (‘binnenkant’) van de mens. In een gesprek zijn egotoestanden te herkennen als rollen. In je ontwikkeling van kind naar volwassene ben je namelijk allerlei rollen tegengekomen die je herkent en jezelf hebt eigen gemaakt. Het TA model kent de volgende egotoestanden (/ of rollen):

1. Ouder-egotoestand: deze egotoestand wordt gevormd door het denken, voelen en gedrag dat je in je jeugd hebt aangeleerd en overgenomen van ouderfiguren. In het model worden twee soorten ouderrollen onderscheiden:
   1. De kritische ouder: deze is positief confronterend of negatief verwijtend
   2. De verzorgende ouder: deze is positief voedend of negatief betuttelend
2. Volwassen-egotoestand: Deze toestand omvat het denken, voelen en handelen op basis van wat er zich in het hier-en-nu afspeelt.
3. Kind-egotoestand: deze egotoestand wordt gevuld met al je kinderlijke ervaringen en bestaat uit gedrag uit je kinderjaren. Er zijn twee typen kinderrollen te onderscheiden:
   1. Het on- en aangepaste kind: Dit kind zet zich rebels af, dit kan zowel in positieve als negatieve zin zijn
   2. Het vrije kind: dit kind is nieuwsgierig, speels en levenslustig

Transacties

Transacties zijn manieren waarop je met de ander communiceert en het effect van jouw gedrag op dat van de ander. Er is meestal sprake van waarneembare, feitelijke communicatie en parallel daaraan een interactie op een onuitgesproken, psychologisch niveau. In communicatie is er altijd een zender en een ontvanger: De zender zegt iets en de gesprekspartner (= ontvanger) geeft betekenis aan wat er gezegd wordt. De betekenis kan worden verleend op basis van de letterlijke boodschap, de intonatie en de lichaamstaal. Bijvoorbeeld iemand kan zeggen dat het goed gaat terwijl je aan de toon en lichaamshouding merkt dat dit niet zo is.

In het TA-model zijn er verschillende transacties, we benoemen hieronder twee typen transacties:

1. Complementaire transacties

In complementaire transacties vullen jij en je gesprekspartner elkaar aan vanuit dezelfde rol. De ander reageert terug op de wijze waarop je hem uitnodigde. Bijvoorbeeld: een Kind-Kind transactie: Vanuit een Kind-egotoestand vraag je: “Wil je een snoepje?” en dan kan de ander vanuit zijn Kind-egotoestand reageren met: “Mmmmm, ik ben dol op snoep.”. Zolang transacties complementair blijven, kan communicatie eindeloos doorgaan.

2. Gekruiste (of kruiselingse) transacties

In een gekruiste transactie reageert je gesprekspartner anders dan je had verwacht. De ander reageert vanuit een andere egotoestand dan jij. Voorbeeld:

Stel je spreekt jouw zoon of dochter aan vanuit de ouder-egotoestand door te zeggen: “Eet je bord leeg”, Vervolgens reageert je zoon of dochter vanuit de Volwassen-egotoestand: “Ik ben inmiddels 18 jaar, volgens mij ben ik nu zelf in staat om dat te beslissen”. Gekruiste transacties kun je zien als een uitnodiging tot een ander transactiepatroon.

Groei versus botsen

Als twee gelijke rollen (egotoestanden) elkaar ontmoeten dan ontstaat er groei. Echter hoe groter het verschil in egotoestand, hoe groter de botsing. Als je de ontspoorde communicatie weer wilt herstellen dan is het belangrijk om jouw eigen rol op die van je gesprekspartner af te stemmen. Stel dat iemand jou aanspreekt vanuit een kritische ouderrol dan kun je bij de persoon aanhaken vanuit de verzorgende ouderrol. Je zit dan als het ware op hetzelfde level. Vervolgens kun je je laten meevoeren in het gesprek en verbinding met de ander tot stand brengen (=rapport maken). Als je weer contact en verbinding hebt met je gesprekspartner, dan kun je overstappen naar een volwassen egotoestand. Zo kun je samen naar een oplossing zoeken en het gesprek vervolgens afsluiten.

Wil je leren hoe je de bejegening en gespreksvaardigheden in kunt zetten?

FORTIOR organiseert 28 november 2023 de studiedag ‘Seksuele en emotionele ontwikkeling; Bejegening en gespreksvaardigheden’. Tijdens deze studiedag vertelt Welmoed Visser-Korevaar je meer over hoe we de seksuele ontwikkeling van mensen met een verstandelijke beperking kunnen ondersteunen door middel van goede bejegening en gespreksvoering.

Schrijf je hier in voor de studiedag!

Bronnen:

Het boek “Weerbaarheid in de zorg” van Lilian Braaksma

De website: https://nl.wikipedia.org/wiki/Transactionele_analyse

Het document: https://www.kernbewustzijn.nu/wp-content/uploads/Transactionele-Analyse.pdf