Aantal keer bekeken: 1612 views
Professionals in de gehandicaptenzorg krijgen regelmatig te maken met agressie en geweld. Teams kunnen hun tanden stuk bijten op het terugkerend probleemgedrag van bepaalde cliënten. Een team kan terechtkomen in een negatieve gedragsmatige spiraal waarbij begeleiders zelf steeds meer geweld en macht moeten gebruiken als ze geconfronteerd worden met agressie bij een cliënt. De methode Gentle Teaching biedt mogelijkheden om agressie te verminderen zonder zelf geweld te gebruiken.
Soms wordt gedacht dat cliënten agressief worden of gedragsproblemen laten zien omdat ze hun zin willen krijgen. Sommige begeleiders zeggen over cliënten met gedragsproblemen “Hij doet het erom!”. Als begeleiders zo denken over hun cliënten dan bestaat het risico dat ze beheersmatig gaan handelen waardoor ze juist in een negatieve spiraal terecht komen.
Tijdens de studiedag “Help hij gaat door het lint” in november 2023 maakte docent Steven Degrieck (expert op het gebied van autisme en verstandelijke beperking) een onderscheid tussen een “tantrum” en een “meltdown”.
Bij een tantrum is de agressie nog enigszins doelbewust en heeft de persoon controle over zijn gedrag. Bij een meltdown is er als het ware sprake van een kortsluiting en heeft de persoon geen controle meer over zijn gedrag. Je kunt de cliënt met een meltdown op dat moment niet verantwoordelijk houden voor wat hij doet.
Het is dus belangrijk om onderscheid te maken tussen een cliënt met een tantrum of een meltdown. Als de persoon nog controle heeft dan kun je eventueel wel regels en grenzen stellen. Je kunt jezelf als het ware opstellen als een politieagent. Bij een meltdown moet een persoon opgevangen worden en is er hulp nodig om weer rustig te worden. De cliënt heeft dan bij wijze van spreken een ambulance nodig in plaats van een politieagent.
Vooral als er sprake is van schadelijk gedrag (zoals agressie), vinden begeleiders het vaak lastig om een goed contact op te bouwen. De methode Gentle Teaching benadrukt het belang van een veilige relatie. Een belangrijk doel van de methode is dat de cliënt zich veilig kan voelen in het contact met zijn begeleider. Als de cliënt zich veilig voelt, kunnen begeleiders de cliënt beter helpen bij het omgaan met stress. Dit draagt bij aan de vermindering van schadelijk gedrag.
Gentle Teaching geeft ook concrete handvatten voor het opbouwen vaan een relatie. Het gaat er niet alleen om jij als professional de cliënt begrijpt maar ook dat de cliënt begrijpt wie jij bent en wat hij aan je heeft. Je laat de cliënt voelen dat je er bent als hij je nodig geeft. Daarnaast streeft Gentle teaching naar gelijkwaardigheid. Dit betekent niet dat een professional en een cliënt gelijk zijn maar ze zijn wel even belangrijk. Gelijkwaardigheid zit in kleine dingen: “Zeg bijvoorbeeld niet alleen je collega’s gedag als je naar huis gaat maar alle bewoners van de voorziening waar je werkt.”
Een voorbeeld van hoe Gentle Teaching het leven veranderde van Arnold, een man met een verstandelijke beperking. Hij was regelmatig zeer agressief en dan werd hij in de separeerruimte gezet. De rest van de tijd kwam hij zijn kamer niet uit en zijn begeleiders durfden hem nauwelijks alleen te benaderen. Voor Arnold was dit geen leven en er was geen hoop op verbetering van de situatie. Uiteindelijk werd gekozen voor een aanpak volgens de principes van Gentle Teaching. Arnold werd liefdevol en positief benaderd door een nieuwe begeleider. Op momenten dat Arnold zich goed voelde, bouwde de begeleider aan een veilig contact. Hij kon Arnold nu ook steunen op moeilijke momenten waardoor zijn emotionele uitbarstingen verdwenen. Op dit moment zijn er ook andere begeleiders die met Arnold werken. Zijn kwaliteit van leven is aanzienlijk verbeterd. Elke dag gaat Arnold samen met een begeleider naar treinen kijken.
Bij voorkeur probeer je als begeleider een uitbarsting bij een cliënt te voorkomen. Vaak loopt de spanning op voordat er een uitbarsting komt. In de fase van oplopende spanning kun je nog de-escaleren.
Het kost voorwerk om een cliënt vanuit een relatie te kunnen helpen bij het reguleren van spanning. De Gentle Teaching kent de techniek oprekken (ook wel stretchen genoemd). In deze techniek bouw je eerst een veilig contact met de cliënt op. Je gaat vervolgens bewust spanning oproepen. Je leert de cliënt om ook bij een hoger spanningsniveau nog in contact te blijven.
Dit voorwerk is belangrijk om de cliënt, op het moment dat de spanning dreigt te escaleren, nog te kunnen bereiken en te helpen ontspannen. Je maakt dan eerst contact door op met een geruststellende houding en stem begrip te tonen voor de cliënt en voor wat hij voelt. Je beweegt als het ware met hem mee. Als je echt contact hebt, kun je proberen de cliënt in jouw zorgzame energie mee te nemen en hem te laten ontspannen.
Het is belangrijk dat dit niet alleen een verbale interactie is, maar dat je het combineert met warm oogcontact en ondersteunend lichamelijk contact.
Soms komt het toch tot een uitbarsting van agressie, ondanks dat je van alles hebt gedaan om dit te voorkomen. Vanuit het gedachtegoed van de Gentle Teaching is het dan belangrijk om op een geweldloze manier de agressie te verminderen.
Om te voorkomen dat jezelf echt schade ondervindt van de agressie, kan het dan wel belangrijk zijn dat je over technieken beschikt om dit te voorkomen. Deze technieken zijn gebaseerd op het principe van geweldloosheid. Dat wil zeggen dat je – zowel verbaal als fysiek – probeert te voorkomen dat je iets doet dat door de cliënt als gewelddadig ervaren kan worden. Tegelijkertijd vang je het geweld op. Bijvoorbeeld: Probeer niet de bewegingsvrijheid van iemand die boos is niet te beperken door hem vast te houden of streng toe te spreken. Dit kan als gewelddadig worden ervaren.
Je gebruikt in de Gentle Teaching alleen technieken als er een dreiging is dat iemand fysieke schade oploopt. Dat is bijvoorbeeld niet geval bij verbale agressie of het kapot maken van voorwerpen. Als een cliënt bijvoorbeeld met voorwerpen wil gooien, haal je anderen mensen uit het schootsveld weg. Zo kan er geen persoonlijke schade ontstaan. Bij grote voorwerpen, zoals meubelstukken, kun je proberen het voorwerp vast te houden (en niet de cliënt) en zoveel mogelijk mee te bewegen
Als de cliënt zijn agressie uit in de vorm van automutilatie, beschermen je hem door met je hand de klap op te vangen en niet door hem vast te pakken en daarmee zijn bewegingsvrijheid af te nemen. Zo vang je letterlijk de klap op en absorbeer je daarmee de agressie.
Als iemand agressief is en naar je toe komt, kun je twee dingen doen. Je kunt besluiten de agressie te negeren en door te gaan met warm verbaal– en oogcontact maken of door te gaan met de activiteit waar je bezig was. Of je kunt technieken toepassen om jezelf te beschermen en tegelijkertijd blijven proberen om warm (oog)contact te zoeken.
Het is een individuele keuze van jou als professional welke optie je kiets. Als de ene begeleider ervoor kiest de agressie te negeren en daarmee de accepteren dat hij een klap krijgt, betekent dat niet dat anderen dat ook moeten doen. Het is erg belangrijk dat je goed weet waar je eigen grens ligt. Deze hoeft ook niet iedere dag op het zelfde niveau te liggen.
Als je zelf niet rustig en gereguleerd bent dan kun je een cliënt ook niet helpen bij het reguleren van spanning. Er verschillende technieken en methoden waarmee professionals hun eigen spanning en emoties kunnen reguleren, denk aan bijvoorbeeld aan een methode als hartcoherentie.
Ook voor managers is een rol weggelegd in de ondersteuning van medewerkers. Het is belangrijk dat je als leidinggevende achter je mensen gaat staan. Medewerkers hebben de steun van hun manager nodig, vooral als er iets mis gaat. Als iemand een verwijtbare fout maakt dan spreek je de persoon daar uiteraard op aan. Je kunt je daarnaast altijd afvragen: “Had de medewerker kunnen besluiten om het anders te doen?”.
Als manager ben je een voorbeeld voor je medewerkers. Het is nodig dat je zelf in praktijk brengt wat je van begeleiders vraagt. Creëer daarom een veilige sfeer waarin medewerkers hun emoties kunnen tonen. Veel begeleiders hebben te maken met gevoelens van onmacht. Als manager kun je medewerkers helpen om met deze emoties om te gaan. Laat je medewerkers voelen dat je er bent als ze je nodig hebben.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen
Website Gentle Teaching: https://www.gentleteaching.nl/gentle/nl/thema-s/208-geweldloosheid-2
Blog FORTIOR, interview met Pouwel van de Siepkamp: https://www.fortior.info/blogs/veilig-contact-vermindert-schadelijk-gedrag/