Aantal keer bekeken: 2589 views
Bij kinderen met een normale ontwikkeling lijkt er een verband te zijn tussen executief functioneren en de sociaal- emotionele ontwikkeling. In deze blog lees je daar meer over. Ook lees je een korte samenvatting van het onderzoek van Madelon Schaapman en Martine Heij. Zij onderzochten de relatie tussen executief functioneren en emotionele ontwikkeling bij kinderen met een lichte verstandelijke beperking.
Executieve functies is een verzamelnaam voor een aantal functies in de hersenen die zorgen voor sturing en controle van cognitieve processen, gedrag en emotie. Zonder executieve functies is georganiseerd gedrag niet mogelijk. Ze zijn daarnaast belangrijk voor het omgaan met nieuwe situaties (waarvoor geen routines zijn ontwikkeld) en situaties die om probleemoplossend vermogen vragen. Als er problemen zijn met de executieve functies, dan heeft dit gevolgen voor vele aspecten van gedrag.
Er zijn diverse executieve functies te onderscheiden. Als belangrijkste worden inhibitie en werkgeheugen genoemd. Inhibitie betekent dat je een dominante automatische respons kunt onderdrukken die niet belangrijk is voor de taak waar je op dat moment mee bezig bent. Het onderdrukken van niet relevante responsen is nodig om de taak doelgericht te kunnen afronden. Het werkgeheugen is de capaciteit om informatie tijdelijk op te slaan en te manipuleren tijdens het uitvoeren van een taak. Via het werkgeheugen gaat de informatie al dan niet naar het lange termijngeheugen.
Verschillende wetenschappers zijn het erover eens dat de frontaalkwab nauw samenhangt met het executief functioneren. Toch kan het executief functioneren niet beperkt worden tot de frontaalkwab. Ook beschadigingen aan dieper gelegen hersengebieden kunnen problemen in het executief functioneren veroorzaken. Dieper gelegen hersengebieden die verbonden zijn met de frontaalkwab, lijken dus ook een rol te spelen bij de executieve functies.
In het kader van deze blog wordt sociaal-emotionele ontwikkeling opgevat als het vermogen van een kind om wederkerige interacties aan te gaan met zijn omgeving, sociale gedragingen te vertonen, relaties aan te gaan en hierbij te leren met emoties om te gaan.
Sociaal-emotionele ontwikkeling bestaat uit verschillende aspecten, zoals sociale cognitie. Dit is het vermogen om een inschatting te maken van de bedoeling van een ander. Hierbij is het belangrijk dat iemand zich kan verplaatsen in het perspectief van een ander. Ook het waarnemen van emoties en het herkennen van een gezichtsexpressie speelt een cruciale rol in sociale interactie.
Tekorten in het vermogen een gezichtsuitdrukking te herkennen, heeft grote gevolgen voor het vermogen om te kunnen inschatten wat er in iemand omgaat. Het kunnen interpreteren van sociale situaties is nodig voor het oplossen van sociale problemen.
In verschillende onderzoeken is gevonden dat er een verband bestaat tussen problemen in het executief functioneren en problemen in het sociaal-emotioneel functioneren bij kinderen met een normale ontwikkeling. Met name het inhibitievermogen, het werkgeheugen en selectieve aandacht blijken van belang voor het verwerken van sociale informatie. Het kunnen beoordelen van emoties en werkgeheugen zorgt ervoor dat kinderen sociale informatie correcter interpreteren.
Madelon Schaapman en Martine Heij deden onderzoek naar het verband tussen de executieve functies “inhibitie en werkgeheugen” en het “interpreteren van sociale situaties en het beoordelen van gezichtsexpressie” bij kinderen met een lichte verstandelijke beperking. Deze onderzoekers vonden ook bij kinderen met een verstandelijke beperking een positief verband.
Schaapman en Heij vonden een relatie tussen werkgeheugen en het herkennen van gezichtsuitdrukkingen. Dit zou zich kunnen uiten in sociaal emotionele aanpassingsproblemen en problemen met de Theory of mind. Ook vonden de onderzoekers dat inhibitie een grotere rol speelt bij het interpreteren van sociale situaties dan het werkgeheugen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat kinderen niet alleen sociale informatie correct moeten kunnen interpreteren, maar ook niet relevante prikkels moeten kunnen onderdrukken.
Bij het correct interpreteren van sociale situaties is het herkennen van gezichtsuitdrukkingen een voorwaarde. Echter inhibitie speelt hierbij ook een belangrijke rol.
Het vroegtijdig signaleren van problemen in het executief functioneren biedt mogelijkheden voor interventies, zoals het trainen van executieve functies. Het verbeteren van het executief functioneren verkleint het risico op problemen in de sociaal- emotionele ontwikkeling.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen
Heij, M., Schaapman, M., Florisson, D., & Wijnroks, L. (2013). De relatie tussen executief functioneren en de sociaal-emotionele ontwikkeling bij kinderen met een licht verstandelijke beperking. Blz 5 t/m 9 en 17 t/m/ 20: https://docplayer.nl/53885360-Running-head-relatie-tussen-het-executief-functioneren-en-de-sociaal-emotionele-ontwikkeling-1.html
Verwest, J. (2011) De ontwikkeling van executieve functies en de relatie met het sociaal functioneren van basisschool kinderen. Blz. 2 t/m 4: https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/18006/Masterscriptie_2010_Jasmijn_Verwest_0941891.pdf?sequence=3
Webpagina: https://wij-leren.nl/executieve-functies.php