Aantal keer bekeken: 1386 views
Bij zorginstelling Ons Tweede Thuis is de afgelopen jaren meer aandacht gekomen voor de (sociaal-) emotionele ontwikkeling van cliënten. Barbara Boots is werkzaam als persoonlijk begeleider op een woonvoorziening en als orthopedagoog bij het Adviespunt van Ons Tweede Thuis (centrum voor consultatie, diagnostiek, behandeling en deskundigheidsbevordering) In deze blog beschrijft ze de casus van Jochem, een volwassen man met een zeer disharmonische ontwikkeling. Door rekening te houden met Jochems emotionele behoeften, voelt hij zich nu een stuk gelukkiger en veiliger in zijn woonomgeving.
Jochem is een man van 41. Hij komt in eerste instantie imponerend over door zijn forse postuur en omdat hij een goede prater is. Hij praat iemand, bij wijze van spreken, zo onder de tafel. Jaren geleden woonde Jochem in een soort studentenhuis. Dit liep niet goed. In zijn eentje kwam hij tot niets. Hij had wisselende banen en het lukte hem niet om zelfstandig zijn leven te structuren. Medicijnen die Jochem nodig had, droeg hij bij zich in één plastic zak. Ook zijn gedrag was soms lastig. Hij kon op bepaalde momenten net zo lang op iemand in praten tot hij zijn zin kreeg of hij kon op een dwingende manier om aandacht vragen. Jochem werd door de mensen om hem heen niet begrepen omdat hij in eerste instantie niet overkomt als een man met een beperking. Er werd gedacht: “Hij kan toch zeker wel even wachten.” of “Hij kan toch zeker zijn eigen huis wel opruimen.”
Jochem is 10 jaar geleden in een woonvoorziening van Ons Tweede Thuis komen wonen. Kort geleden is zijn ontwikkeling in kaart gebracht. Het bleek niet mogelijk om een totaalscore voor het IQ te geven omdat de cognitieve ontwikkeling van Jochem zo sterk disharmonisch is. Enerzijds scoort Jochem op gemiddeld op taal- en denkvaardigheden en anderzijds ondergemiddeld ten aanzien van de doe- en uitvoeringsvaardigheden.
Er is bij Jochem sprake van verschillende psychiatrische stoornissen: een obsessief-compulsieve stoornis en deels zijn er ook kenmerken van een borderline stoornis. Hij is ontremd in zijn gedrag en kan last hebben van betrekkingswanen waarbij hij alledaagse gebeurtenissen in negatieve zin op zichzelf betrekt. Daarnaast heeft Jochem ADHD. Hij doet voordat hij nadenkt en dit kan hem in vervelende situaties brengen. Ook is hij prikkelgevoelig en op verschillende gebieden grenzeloos. De emotionele ontwikkeling van Jochem is ingeschat met behulp van de ESSEON-R en is disharmonisch. Zijn emotionele ontwikkelingsleeftijd varieert tussen de 1,5 en 6 jaar.
De fase waarin Jochem zit hangt samen met zijn psychiatrische problematiek. Op sommige domeinen is zijn ontwikkelingsniveau hoger dan op andere domeinen. Jochem heeft bijvoorbeeld (beperkte) zelfreflectie en humor wanneer hij ontspannen is. Om dit te kunnen, is een redelijk hoog emotioneel ontwikkelingsniveau nodig. Tegelijkertijd heeft Jochem de nabijheid van een vertrouwde persoon nodig, dit past juist weer bij een lager emotioneel ontwikkelingsniveau. De behoefte aan nabijheid van een vertrouwde persoon stijgt naar mate de spanning toeneemt. Dit kan meerdere oorzaken hebben bijvoorbeeld iemand die in de winkel op een verkeerde manier naar hem kijkt. Daarnaast kan Jochem bij spanningen minder goed omgaan met het uitstellen van zijn behoeften. Als hij ontspannen is dan kan hij even wachten en accepteert hij beter dat grenzen worden gesteld. Jochem kan als hij ontspannen is meer dingen zelf ondernemen dan wanneer hij gestrest is.
De grote verschillen in de ontwikkeling van Jochem maakt het voor zijn begeleiders soms lastig om hem goed te begrijpen. Zo kan Jochem zich heel goed uitdrukken en lijkt hij ook veel te weten. Dit zorgt ervoor dat begeleiders hem soms overschatten. Ze begrijpen bijvoorbeeld niet altijd dat het Jochem niet lukt om zelfstandig zijn kamer schoon te maken. Jochem heeft in het verleden wel vaardigheden geleerd maar het is lastig voor hem het uitvoeren van deze vaardigheden te plannen, het initiatief te nemen, hier creatief mee om te gaan en oplossingen voor problemen te vinden. Hier heeft hij ondersteuning bij nodig. Het werkt bijvoorbeeld heel goed om een planning aan te houden zodat het voorspelbaar wordt en met Jochem samen schoon te maken met een gezellig muziekje erbij.
De resultaten van de ESSEON-R zijn besproken in het team van begeleiders. Ze vonden de uitkomst heel herkenbaar. Tijdens het bespreken van zijn persoonlijk ondersteuningsplan is ook met Jochem gesproken over zijn behoeften op emotioneel gebied. Er is niet uitgebreid ingegaan op de details van het onderzoek en ook is niet gesproken over de ontwikkelingsleeftijd waarop hij functioneert. Dit kan namelijk een slecht gevoel geven. Met Jochem is besproken wat de begeleiders voor gedrag zien, welke behoefte hier waarschijnlijk achter zit en welke ondersteuning dit vraagt. Jochem herkende deze bevindingen bij zichzelf.
In de loop der jaren is de begeleidingsstijl binnen de woonvoorziening steeds meer op Jochem afgestemd. Dat was een leerproces. Jochem heeft een kleine groep vaste begeleiders nodig waarmee hij een vertrouwensband heeft opgebouwd. Op momenten van stress kan alleen een vertrouwde persoon hem geruststellen. Begeleiding door een groep vaste begeleiders is binnen een instelling lastig te realiseren omdat cliënten onvermijdelijk met verschillende begeleiders te maken krijgen. Steeds wordt ervoor gezorgd dat nieuwe begeleiders weten welke sociaal-emotionele behoeften Jochem heeft en hoe hier het best bij aangesloten kan worden. Ze leggen uit hoe Jochem in elkaar zit en wat hij nodig heeft.
Jochem kan soms meerdere keren op een dag in de stress schieten. Op dat moment heeft hij de nabijheid van een vertrouwde persoon heel hard nodig om weer te kalmeren. Als Jochem rustig is dan kunnen begeleiders wat meer afstand houden zodat hij meer autonomie kan ervaren. De begeleiders zijn daarom voortdurend alert op hoe Jochem zich voelt en stemmen zich daarop af.
Ook duidelijkheid naar Jochem toe is belangrijk. Grenzen en regels worden duidelijk gesteld en herhaald. Het is bijvoorbeeld van belang om hem duidelijk te vertellen wanneer hij zakgeld krijgt en wat hij daarvan kan kopen/ betalen. Jochem is zelf niet in staat zijn uitgaven op langere termijn overzien. Hij leeft in het hier en nu. Als Jochem niet krijgt wat hij wil dan kan hij boos worden en als een klein kind stampvoetend door de kamer lopen. Als hij is gekalmeerd, ervaart hij het als goed dat er een grens is gesteld. Duidelijkheid geeft Jochem houvast. Voor Jochem is het heel belangrijk dat begeleiders doen wat ze zeggen.
Jochem voelt zich nu veilig in de woongroep en zegt dat hij niet meer weg wil. Hij vindt het fijn als mensen hem controleren, bijvoorbeeld zijn uitgaven of huishoudelijke taken.
De casus van Jochem illustreert hoe belangrijk het is om door het gedrag van mensen heen te kijken. Vaak wordt vooral gereageerd op het gedrag en niet op de behoefte die er achter zit. Denk bij vervelend gedrag van een cliënt niet meteen “Hij doet het erom”, maar probeer eens te achterhalen waar het gedrag vandaan komt en wat de cliënt nodig heeft. Daarnaast wordt in Nederland veel te veel nadruk gelegd op het IQ en te weinig op wat iemand sociaal en emotioneel gezien aankan. Terwijl dit laatste mede bepalend is (naast kennis over de cognitieve vermogens) voor de mate van ondersteuning die iemand nodig heeft.
* deze casus is gebaseerd op een bestaande persoon, de naam is fictief.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod