FORTIOR versterkt jouw kennis en kunde
Meer informatie
Let op! Beperkt aantal plaatsen beschikbaar.
Aantal keer bekeken: 6529 views
Een autisme spectrumstoornis (ASS) komt relatief vaak voor bij mensen met een verstandelijke beperking. De emotionele ontwikkeling van mensen met een verstandelijke beperking en autisme verloopt anders dan bij cliënten zonder ASS. Het model voor emotionele ontwikkeling van Anton Došen kan nieuwe invalshoeken bieden voor de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking en ASS.
Volgens de criteria van de DSM 5 is het Autismespectrumstoornis (ASS) een pervasieve ontwikkelingsstoornis die door problemen op het gebied van sociale communicatie en sociale interactie gekenmerkt wordt en door “beperkte, repetitieve patronen van gedrag, interesses of activiteiten” 1. Veelal worden cognitieve verklaringsmodellen gebruikt die meer inzicht moeten geven in het functioneren van personen met ASS. Zo wordt gesteld dat mensen met autisme zwakke executieve functies, een zwakke centrale coherentie en beperkingen in hun theory of mind (TOM) hebben. Overigens is het de vraag of deze cognitieve verklaringen een voldoende inzicht geven en of er voor meer begrip ook niet gekeken moet worden naar benaderingen gebaseerd op “embodiment” en de interactie tussen een persoon en zijn omgeving, bijvoorbeeld als het gaat om betekenisverlening2.
In andere theorieën wordt de “emotieverwerking” genoemd als kern van autisme. Zo zei Stanley Greenspan dat kinderen met autisme minder goed in staat zijn om affect te koppelen aan gedrag en gedachten. Carroll Izard schreef dat autisme een dissociatie is tussen emotie en cognitie. Leo Kanner vatte autisme samen als een gebrek aan affectief contact.
In de DSM 5-criteria wordt de relatie tussen emoties en ASS nauwelijks genoemd. Alleen bij de drie aspecten van het criterium betreffende de sociale communicatie en sociale interactie wordt de sociaal-emotionele wederkerigheid vermeld. Tezamen met de twee andere aspecten doet dit criterium denken aan emotionele intelligentie3. Bij (de toepassing van) vaardigheden als emotieherkenning en empathie moet het belang van de context in het oog worden gehouden4.
Anton Došen ontwikkelde het ontwikkelingsdynamisch model, waarin de emotionele ontwikkeling een voorname plaats inneemt5. Toepassing van dit model biedt mogelijkheden om zicht te krijgen op de emotionele ontwikkeling van een persoon met autisme.
Volgens Anton Došen zijn de beperkingen in de sociale cognitie van mensen met ASS het gevolg van een verstoring van de synchronie tussen emotionele, cognitieve en sociale ontwikkeling.
Došen gaat ervan uit dat er in het brein twee neurale systemen zijn: een emotioneel systeem en een cognitief systeem. Deze twee systemen ontwikkelen zich tot op zekere hoogte onafhankelijk van elkaar, maar werken wel samen. De cognitieve en emotionele ontwikkeling samen vormen de sociale ontwikkeling. Als er problemen zijn in de emotionele ontwikkeling heeft dit dus gevolgen voor de sociale ontwikkeling.
Volgens Došen is het niveau voor emotionele ontwikkeling bepalend voor de kwetsbaarheid van de persoon als het gaat om het ontwikkelen van probleemgedrag of een psychiatrische stoornis. Het is dus ook in de ondersteuning van mensen met ASS heel belangrijk om aandacht te hebben voor de emotionele ontwikkeling.
Voor het inschatten van het emotionele ontwikkelingsniveau bedacht Anton Došen de Schaal voor emotionele ontwikkeling (SEO). Inmiddels is de SEO-R² beschikbaar. De schaal beschrijft de fasen in de normale ontwikkeling zoals deze in verschillende ontwikkelingstheorieën voorkomt. De SEO-R² heeft 13 domeinen. Het emotionele ontwikkelingsniveau wordt uitgedrukt in 5 fases, lees hier meer.
Bij kinderen met een normale ontwikkeling loopt de cognitieve ontwikkeling meestal parallel met de emotionele ontwikkeling. Bij mensen met een ontwikkelingsstoornis (zoals autisme) is een discrepantie tussen de emotionele en cognitieve ontwikkeling.
In Berlijn voerde Tanja Sappok een wetenschappelijk onderzoek uit naar emotionele ontwikkeling bij volwassenen met een verstandelijke beperking en ASS. Als bij deze groep een SEO-R² wordt afgenomen, dan lijkt hun emotionele ontwikkeling beperkter en minder harmonieus dan bij mensen die alleen een verstandelijke beperking hebben. De objectpermanentie is vaak sterk ontwikkeld. Aanzienlijk lagere scores worden gevonden op de domeinen: omgaan met gelijken, omgaan met verzorgers, verbale communicatie, differentiatie van emoties en angst. Mensen met een verstandelijke beperking en ASS hebben volgens Sappok een karakteristiek patroon van emotionele ontwikkeling.
Globaal gezien zal een persoon met autisme en een verstandelijke beperking niet hoger komen in zijn emotionele ontwikkeling dan fase 3 (eerste individuatiefase).
Kijken naar ASS door de bril van emotionele ontwikkeling helpt om het gedrag van mensen met een verstandelijke beperking en autisme in een context te plaatsen. Het geeft handvatten om beter aan te sluiten bij de basale emotionele behoeften. Hierdoor wordt het welzijn van de persoon bevorderd en het risico op probleemgedrag en psychiatrische stoornissen verminderd.
Vanwege het karakteristiek profiel, kan de inschatting van emotionele ontwikkeling een diagnostisch hulpmiddel zijn bij het evalueren van ASS bij mensen met een verstandelijke beperking of meervoudige beperkingen.
In de gehandicaptenzorg worden cliënten vaak ondersteund op basis van hun globale emotionele ontwikkelingsniveau. Omdat het profiel van emotionele ontwikkeling bij mensen met ASS en een verstandelijke beperking vaak grillig is, is het effectiever om niet vanuit een globale fase te ondersteunen maar per domein te kijken wat de persoon aan ondersteuning nodig heeft.
FORTIOR organiseert in samenwerking met Els Ronsse een studiedag over emotionele ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking en autisme. Tijdens deze studiedag hoor je meer over hoe het model voor emotionele ontwikkeling van Anton Došen nieuwe invalshoeken kan bieden voor deze groep cliënten. Schrijf je hier in >>
Voetnoten
Overige Bronnen
Hoofdstuk 7 Emotionele ontwikkeling bij volwassenen met een autismespectrumstoonis in combinatie met een verstandelijke beperking van Tanja Sappok en Els Ronsse van het Handboek Emotionele ontwikkeling en verstandelijke beperking (2017)
Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking (2014) van Anton Došen
SEO-R² ; Schaal voor emotionele ontwikkeling – Revised² (2018) van Filip Morisse, Anton Došen
Hand-outs van de theoriedag emotionele ontwikkeling door Anton Došen van februari 2017
Hand-outs van de studiedag emotionele ontwikkeling en autisme bij mensen met een verstandelijke beperking door Els Ronsse in mei 2017