Aantal keer bekeken: 2778 views
Sinds kort is er een nieuw boek verschenen van Jolanda Vonk met de titel “Emotionele ontwikkeling. Over basisbehoefte en draagkracht, kwetsbaarheid en plezier”. FORTIOR vindt het een indrukwekkend boek met veel waardevolle informatie voor professionals die in de zorg werken. Vandaar dat we in deze blog aandacht besteden aan het boek. In het bijzonder gaan we in deze blog in op fase 6 en 7 van de emotionele ontwikkeling die nu uitgebreider zijn omschreven dan voorheen.
In 2009 publiceerde Jolanda Vonk – samen met haar collega Amieke Hosmar – haar eerste boek over emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking. Als orthopedagogen maakten Amieke en Jolanda al veel gebruik van de Schaal voor Emotionele ontwikkeling (SEO) en het gedachtengoed van Anton Došen. Op basis van die ervaring schreven ze het boek met als doel te informeren, ervaringen te delen en handvatten te bieden aan collega’s (gedragswetenschappers en begeleiders) en ouders.
Het boek uit 2009 heeft in Nederland de belangstelling voor emotionele ontwikkeling in de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking flink aangewakkerd. Inmiddels is de emotionele ontwikkeling steeds meer ingebed geraakt in zorg voor mensen met een (verstandelijke) beperking.
In de afgelopen 12 jaar zijn er vele ontwikkelingen geweest op het gebied van emotionele ontwikkeling. De belangrijkste nieuwe inzichten en ontwikkelingen zijn verwerkt in de nieuwe editie van 2021. De inhoud van de nieuwe editie heeft daarnaast betrekking op een bredere doelgroep dan alleen mensen met een (verstandelijke) beperking.
In het nieuwe boek van Jolanda Vonk zijn de meest relevante ontwikkelingen op het gebied van emoties en emotionele ontwikkeling verwerkt. Zo zijn er in het afgelopen decennium voortschrijdende inzichten geweest op het gebied van de theorie over emoties, waaronder in de neuro-affectieve wetenschap. Ook is er onderzoek op gang gekomen naar de Schaal voor Emotionele Ontwikkeling (SEO) en is er ook een nieuwe schaal ontwikkeld: De SEO-V. Daarnaast is de kennis over trauma toegenomen en zijn er meer gegevens bekend over effectieve interventies en behandelmethoden.
Bijzondere aandacht besteedt Jolanda Vonk aan de emotionele en seksuele ontwikkeling. Dit is nog een redelijk onontgonnen terrein. Volgens Jolanda hebben emotionele ontwikkeling en seksuele ontwikkeling veel met elkaar gemeen. Beide raken de basisbehoeften en ze gaan allebei over relaties en interacties. Het laatste hoofdstuk in het boek is dan ook geheel gewijd aan het thema seksuele en emotionele ontwikkeling.
Het boek van Jolanda Vonk bevat veel interessante informatie voor professionals in de GGZ, jeugdzorg, speciaal onderwijs en uiteraard de verstandelijk gehandicaptenzorg. Een opvallende ontwikkeling vinden we dat de fasen 6 en 7 van de emotionele ontwikkeling verder zijn uitgewerkt. In het oorspronkelijke model van Anton Došen werden deze fasen al wel genoemd, maar werden ze slechts kort beschreven. Vandaar dat we hierna wat dieper willen ingaan op de uitwerking van fase 6 en 7.
Het model voor emotionele ontwikkeling bestaat dus uit 7 fasen die de ontwikkeling omschrijven van geboorte tot volwassenheid. In het model wordt ervan uitgegaan dat de meeste mensen rond de leeftijd van 25 jaar de biologische volwassenheid bereiken door de laatste uitrijping van de hersenen. In het model wordt de normale ontwikkeling uiteengezet. Elke fase kenmerkt zich door gedragingen als gevolg van de rijping van het organisme en de omgang met de sociale omgeving. De fases beschrijven zo concreet en uitgebreid mogelijk wat een kind leert of zich eigen maakt. Vandaar dat deze beschrijvingen verder gaan dan alleen de emotionele ontwikkeling.
In het model wordt ook per fase aangegeven hoe het eruit ziet als de emotionele ontwikkeling verstoord is. In het nieuwe boek van Jolanda Vonk staat niet alleen hoe de verstoring van de emotionele ontwikkeling eruitziet bij mensen met een (verstandelijke) beperking maar ook bij mensen met een normale begaafdheid.
Omdat het model tot voor kort vooral werd gebruikt in de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking had Anton Došen de eerste vijf fasen het beste uitgewerkt. Deze fasen omvatten het emotionele ontwikkelingsniveau tot 12 jaar. In de praktijk blijkt het emotionele niveau van functioneren bij mensen met een verstandelijke beperking zelden hoger is dan 12 jaar. Vandaar dat de fasen 1 t/m 5 voor de verstandelijk gehandicaptenzorg als het meest relevant werden gezien.
Steeds meer wordt duidelijk dat het denken in termen van emotionele ontwikkeling universeel toepasbaar is en niet specifiek voor mensen met een beperking of lagere begaafdheid. Steeds vaker wordt de emotionele ontwikkeling gezien als een aspect van de normale ontwikkeling.
Ook bij steeds meer andere sectoren raakt de emotionele ontwikkeling bekend, zoals GGZ, jeugdzorg, verpleeg- en verzorgingscentra en het speciaal onderwijs.
Omdat nu steeds voor meer doelgroepen en in diverse sectoren aandacht wordt besteed aan emotionele ontwikkeling, is het steeds noodzakelijker geworden om ook fase 6 en 7 beter uit werken. In haar boek omschrijft Jolanda alle fasen uitgebreid inclusief de laatste twee. Waarschijnlijk kent de lezer van deze eerste blog de eerste vijf fasen al, vandaar dat in deze blog alleen een zeer korte samenvatting wordt gegeven van de laatste twee fasen uit het model.
In de normale ontwikkeling is dit de fase van de puberteit. Het is een stormachtige periode waarin zich veel lichamelijke een geestelijke veranderingen voltrekken. In deze fase zijn jongeren op zoek naar hun identiteit. En zijn ze bezig te ontdekken ze bij welke groep ze wel of niet willen horen. Het eigen gezin en familie blijven een belangrijke rol bij het vinden van een eigen plaats en identiteit: door je ertegen af te zetten of door je er mee te vereenzelvigen. Seksualiteit en lichaamsbeleving worden heel belangrijk. Stapsgewijs wordt ervaring opgedaan met seksualiteit. Gewoonlijk ontdekken jongeren in deze fase of ze op de andere of dezelfde sekse vallen. Ook het uiterlijk wordt heel belangrijk, het draait om zien en gezien worden.
De basale emotionele behoeften in de zesde fase zijn: Erbij horen bij leeftijdsgenoten, gericht op eigen lijf, terugtrekken in eigen territorium, afstand nemen van ouders, zoekend naar eigen identiteit/seksuele geaardheid.
Deze fase kenmerkt zich door een toenemende eigen verantwoordelijkheid. De ouder of verzorger hoeft niet dagelijks aanwezig te zijn voor toezicht en controle. In deze fase wordt het executief functioneren steeds beter, zoals: inhibitie, werkgeheugen, plannen, flexibiliteit. Dit zijn de vaardigheden die je als volwassene nodig hebt om zelfstandig te kunnen functioneren. Er wordt een meer maatschappelijk en politiek bewustzijn ontwikkeld (principieel en kritisch ego). Jongvolwassenen komen steeds meer los van thuis. Het lukt in deze fase om complexe emoties (bijv. verbazing of vertedering) te herkennen. Pas nu kunnen ze zelf intrinsiek emoties reguleren. Ook nu zijn ze nu pas echt in staat om te reflecteren op zichzelf en situaties. Hierdoor kunnen ze zoeken naar wie ze zijn, wat ze willen en wat ze kunnen. Ze genieten van hun vrijheid en doen ruimere ervaring op met relaties en seksualiteit.
De basale emotionele behoeften in de zevende fase zijn: Op eigen benen staan, het vinden van de eigen identiteit, eigen verantwoordelijkheid opnemen ten aanzien van opleiding, werk, relaties en vriendschappen.
Ook voor mensen met een verstandelijke beperking kunnen fase 6 en 7 interessante invalshoeken bieden voor ondersteuning want mensen met een beperking komen namelijk biologisch gezien ook in de puberteit en adolescentie. Zo kan bij mensen met een verstandelijke beperking in de puberteit een grotere disharmonie ontstaan door het lichamelijk uitgroeien tot volwassenheid maar verstandelijk, emotioneel en sociaal achterop blijven. Jongvolwassenen met een verstandelijke beperking blijven ondersteuning nodig hebben bij het dragen van verantwoordelijkheden.
FORTIOR vindt het boek “Emotionele ontwikkeling: over basisbehoefte, draagkracht en plezier“ van Jolanda Vonk een aanrader voor professionals in de zorg. Bestel het boek hier!
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod!
Bronnen
Vonk, J (2021) Emotionele ontwikkeling: over basisbehoefte, draagkracht en plezier. Den Haag: Acco
Vonk, J. & Hosmar, A. (2009). Emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking. Een denk- en handelingskader voor de praktijk. Leuven: Acco.