Aantal keer bekeken: 1674 views
Slaapproblemen komen vaak voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Dit heeft grote gevolgen voor de fysieke en psychische gezondheid van deze mensen. Het is dus van groot belang dat slaapproblemen worden onderkend en behandeld. Tejo Hylkema heeft veel ervaring met diagnosticeren en behandelen van slaapproblemen van volwassenen met een verstandelijke beperking die in een instelling wonen. Tejo is een van de docenten die in 2016 bij FORTIOR een masterclass gaat geven over slaapproblemen. In dit kader interviewde FORTIOR hem.
Tejo Hylkema (verpleegwetenschapper) is al ruim 36 jaar actief in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. In het begin van zijn loopbaan als slaaponderzoeker werkte hij als nachthoofd bij een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Enkele decennia geleden was het gebruikelijk ’s nachts rondes te lopen en cliënten meerdere keren per nacht wakker te maken om te controleren of ze nog droog in bed lagen. Tejo vroeg zich daarbij regelmatig af: “Waar zijn we nu eigenlijk mee bezig?” Hij wilde het ’s nachts wakker maken van cliënten afschaffen. Tejo ging daarom verpleegwetenschappen studeren en toen kwam hij erachter dat mensen met een verstandelijke beperking toch al slecht slapen (ook al worden ze ‘s nachts niet wakker gemaakt). Tejo ging zich specialiseren in slaapproblematiek bij mensen met een verstandelijke beperking. Tegenwoordig heeft hij zijn eigen adviesbureau en wordt hij door verschillende zorginstellingen ingehuurd voor diagnostiek en advies.
Slaapproblemen komen voor bij 67% van de mensen met een verstandelijke beperking die in een instelling wonen. In driekwart van de gevallen is dit een instellingsprobleem. Door de roostering van begeleiders worden cliënten vaak te vroeg in bed gelegd en er te laat weer uitgehaald. Daarnaast zijn veel cliënten overdag te weinig actief. Mensen met een verstandelijke beperking liggen hierdoor te lang wakker in bed. Hun slaap is te gefragmenteerd en is onvoldoende herstellend.
Een slechte kwaliteit van slaap heeft grote gevolgen voor een mens. Op de eerste plaats is de iemand met slaapproblemen vaak moe en dat tast het levensgeluk aan. Daarnaast kan slechte slaap gezondheidsproblemen en gedragsproblemen veroorzaken. Ook is een mens door slaapgebrek niet in staat zijn volle potentieel te ontwikkelen. (Je leest hierover meer in de blog over de invloed van slaap op ontwikkeling >>)
Een sprekend voorbeeld van de invloed van slechte slaap op gedrag en ontwikkeling: “Een cliënt met een verstandelijke beperking had gedragsproblemen. Zo liet hij zich steeds op de grond vallen. De begeleiders zaten met hun handen in het haar. Nadat de begeleiders waren begonnen om hun cliënt een uur later naar bed te brengen, verdwenen de gedragsproblemen. Daarnaast bleek deze cliënt tot ieders verrassing ineens te kunnen klokkijken.”
In veel gevallen hebben begeleiders niet in de gaten dat er sprake is van slaapproblemen bij hun cliënten. Vaak is er geen goede overdracht tussen de begeleiding overdag en de nachtdienst. Zo weten de begeleiders overdag niet hoe het ’s nachts met hun cliënten gaat en de nachtdienst weet niet hoe het overdag loopt. Het komt regelmatig voor dat begeleiders compleet verrast zijn door de uitkomsten van het onderzoek met de actiwatch. Ze hadden geen idee dat hun cliënt zo slecht sliep.
Als Tejo gevraagd wordt om een cliënt met slaapproblemen in kaart te brengen dan gaat hij eerst gedegen onderzoek doen met behulp van de actiwatch. Dit is een meetinstrument dat de cliënt gedurende één week 24 uur per dag om zijn pols draagt. Met de actiwatch kun je objectief meten hoe actief iemand is, zowel overdag als ’s nachts. Daarnaast kan er gebruik worden gemaakt van opnameapparatuur naast het bed om te onderzoeken of er sprake is van een slaapapneu. Omdat pijnklachten een belangrijke oorzaak kunnen zijn van slapproblemen, worden er in diagnostiekfase ook pijnmetingen gedaan met behulp van de REPOS of CPG. Afhankelijk van de ernst van de slaapklachten wordt de cliënt vervolgens doorverwezen naar een slaappoli of worden er adviezen gegeven.
“De nacht is om te slapen”, dat is het belangrijkste motto van Tejo. Dat klinkt misschien als een open deur maar dat is het niet. Veel slaapproblemen kunnen worden voorkomen door roosters en planningen aan te passen waardoor cliënten niet te vroeg naar bed worden gebracht. Ook is het niet verstandig om de nachtelijke uren te benutten voor het uitvoeren van zorgtaken (zoals het geven van clisma’s) omdat dit gemakkelijker is voor de verpleegkundigen. In een aantal instellingen blijven begeleiders uit eigen initiatief een uur langer op hun werk waardoor cliënten later naar bed kunnen. Dat is zeer te waarderen. Echter het belangrijkste is dat het management de aanpassingen in de werkwijze faciliteert.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod