Aantal keer bekeken: 2076 views
Slaapproblematiek komt veel voor in de geïndustrialiseerde wereld. Ongeveer 3% van de Nederlanders meldt zich jaarlijks één of meerdere keren bij de huisarts met slaapklachten. Dit percentage ligt vele malen hoger bij mensen met een verstandelijke beperking. De getallen die in verschillende onderzoeken worden genoemd variëren sterk. Professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking zullen uit ervaring weten dat slaapproblemen bij cliënten vaak voorkomen. In deze blog lees je meer over de oorzaken, gevolgen en oplossingen.
Als slaapgedrag afwijkt, hoeft dit niet meteen een slaapprobleem te zijn. De slaapbehoeften verschillen per persoon. De meeste mensen hebben behoefte aan 7 tot 8 uur slaap per nacht. Maar 8% van de bevolking slaapt minder dan 5 uur per nacht en 2% slaapt gemiddeld meer dan 10 uur. Daarnaast is het slaapgedrag is ieder levensfase anders. Bijvoorbeeld ouderen hebben minder slaap nodig (gemiddeld 6,5 uur) dan jong volwassenen. Slapen is bovendien geen passief proces. Het is gedrag waar ieder mens zijn eigen vorm aan geeft. Mensen ontwikkelen in de loop der jaren hun eigen gedragingen om goed te kunnen slapen. De een kan bijvoorbeeld alleen slapen in een volledig duistere kamer, de ander heeft per se oordopjes nodig om in slaap te kunnen vallen.
Bij de ondersteuning van cliënten met een verstandelijke beperking is het belangrijk om goed te kijken naar de slaapbehoefte en voorwaarden die de persoon nodig heeft om goed te kunnen slapen.
Soms gaan de verstoringen van de slaap na een korte tijd vanzelf voorbij. Soms duren de problemen met slapen jaren en lossen zich niet vanzelf op. In vaktermen heet dat een slaapstoornis. In het verleden ging men er van uit dat verstoringen van de slaap altijd een symptoom zijn van een andere (psychiatrische) stoornis, bijvoorbeeld depressie of schizofrenie. Tegenwoordig is duidelijk dat slaapstoornissen ook als een op zich zelf staande stoornis voorkomen.
Kort gezegd kunnen slaapstoornissen bestaan uit:
1) Te weinig slapen (insomnia) omdat de persoon niet kan inslapen of doorslapen. Het kan ook voorkomen dat de persoon steeds te vroeg wakker wordt.
2) De persoon slaapt te lang of is slaperig overdag (hypersomnie).
3) Rare gedragingen tijdens het slapen (parasomnie), zoals slaapwandelen, tandenknarsen en nachtmerries.
4) Ook wordt onvoldoende slaapefficiëntie aangeduid als probleem. Een lage slaapefficiëntie betekent dat de persoon veel tijd doorbrengt in bed zonder dat hij slaapt.
5) Te geringe slaapkwaliteit door een verstoorde ademhaling tijdens het slapen (slaapapneu).
Slaapstoornissen hangen samen met hersenfunctiestoornissen. Daarnaast spelen omgevingsfactoren een belangrijke rol bij de verstoring van het slaapritme. Als de slaapomgeving niet optimaal is (bijvoorbeeld door te veel geluid) kan een slaapprobleem ontstaan. Ook de manier waarop opvoeders reageren op afwijkend slaapgedrag kan bijdragen aan de ontwikkeling en het instandhouding van het slaapprobleem.
Ook medische oorzaken kunnen een rol spelen bij slaapstoornissen, bijvoorbeeld epilepsie, lichamelijke handicaps of neurologische aandoeningen. Zo komt het voor dat de persoon niet goed kan ademhalen of niet de voorkeurshouding kan aannemen om goed te kunnen slapen. Sommige kinderen maken het slaaphormoon Melatonine niet aan.
Daarnaast kunnen psychische problemen een rol spelen bij het ontstaan van problemen met slaap.
Het is opvallend dat slaapstoornissen vaker voorkomen bij mensen met genetische syndromen, zoals het Cri du Chat syndroom, Down’s syndroom, Prader Willi, syndroom, het Jacobsen syndroom, enzovoorts. Ook hebben kinderen met Autisme vaker problemen met slapen.
Over functie van slaap zijn de wetenschappers het nog niet volledig eens. Het is een logische gedachte dat tijdens de slaap fysiologisch herstel plaatsvindt en dat emoties worden verwerkt. Het is dan ook aannemelijk dat een slaapprobleem ’s nachts nadelige gevolgen heeft voor het functioneren overdag. In een aantal onderzoeken is een verband gevonden tussen probleemgedrag overdag en slaapstoornissen. Kinderen met slaapproblemen laten meer zelfverwondend en agressief gedrag zien. Ze hebben meer woedeaanvallen en zijn impulsiever dan kinderen zonder slaapproblemen (Wiggs en Stores, 1996). Het is alleen niet duidelijk of probleemgedrag het gevolg is van slaapstoornissen of dat probleemgedrag de slaapstoornis veroorzaakt.
Voor de ouders vormen de slaapstoornissen van hun kind een bron van stress. Dit maakt dat ouders overdag minder adequaat kunnen reageren op het gedrag van hun kind. Ouders kunnen daarnaast(over)vermoeid raken omdat ze ’s nachts niet goed slapen. In het ergste geval raken ze zelfs arbeidsongeschikt vanwege een burn-out. Slaapproblemen bij kinderen heeft daarnaast gevolgen voor het sociale leven van de ouders. Een avondje uit gaan zit er niet meer in omdat het kind met slaapproblemen niet zomaar kan worden overgelaten aan een oppas.
Vaak wordt gedacht dat slaapproblemen horen bij een verstandelijke beperking en dat daar niets aan te doen valt. Ouders en verzorgers besteden meer aandacht aan leermoeilijkheden en eventuele gedragsproblemen dan aan de problemen met slapen. Een dergelijke houding leidt ertoe dat er pas heel laat of geen professionele hulp gezocht wordt. Dit is onterecht, want er zijn mogelijkheden om slaapstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking te behandelen.
Zoals eerder genoemd zijn de oorzaken van slaapproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking divers. Het is noodzakelijk dat goed gekeken wordt naar iedere cliënt en dat de oorzaken voor de slaapproblematiek goed in kaart worden gebracht. Daarom is het belangrijk dat slaapstoornissen in een multidisciplinair team worden behandeld, een team waarin professionals met een medische achtergrond samenwerken met gedragsdeskundigen en therapeuten.
Enkele mogelijkheden voor het behandelen van slaapstoornissen zijn:
FORTIOR organiseert een studiedag over haptonomie in de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking en slaapproblemen. Bekijk hier informatie over deze studiedag >>
Bronvermeldingen:
Van der Molen, H. & Perreijn, S. & Van den Hout, M. (2010). Klinische Psychologie: Theorieën en psychopathologie (pp 651-690). Groningen/Houten : Noordhoff Uitgevers bv.
Hylkema, T. & Tiesinga, L. & Jansen, J. (2006). Interventies gericht op slaapproblemen bij thuiswonende kinderen met een verstandelijke handicap. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrie en Klinische Kinderpsychologie.
Wiggs, L. and Stores, G. (1996a) Severe sleep disturbance and daytime challenging behaviour in children with severe learning disabilities.Journal of Intellectual Disability Research, 40, 518-528.
Calmes-van der Schot, C.E.M (2009)Probleem gedrag overdag en slaapproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking met en zonder ASS. Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
platform EMG, Verstandelijke handicap en slaapproblemen, 7 april 2013.