Aantal keer bekeken: 3163 views
Agressief gedrag komt vaak voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Het kan een bedreiging vormen voor het levensgeluk van de persoon zelf en zijn omgeving. Het is dus belangrijk om deze problematiek adequaat te behandelen. Agressie is geen psychiatrische stoornis, maar het resultaat van onderliggende oorzaken. Hoe kunnen deze oorzaken worden verklaard en begrepen zodat een effectieve behandeling mogelijk wordt?
Agressief gedrag is gedrag dat (potentieel) schade veroorzaakt bij een andere persoon of een voorwerp. Het kan verbaal of fysiek zijn. Agressie is geen diagnostische categorie in de DSM 5 en is als zodanig geen psychiatrische stoornis. Het gedrag kan overigens wel een symptoom zijn van een psychiatrische stoornis. Agressie wordt veelal beschouwd als een interactie tussen beschermende factoren en risicofactoren.
Risicofactoren:
Een voorbeeld van een beschermende factor is een veilige (gehechtheids)relatie met tenminste één volwassene.
Volgens het ontwikkelingsmodel (2008) van Anton Došen zijn er 3 niveaus voor het verklaren en begrijpen van (complexe) problematiek, zoals agressief gedrag. Došen is van mening dat het belangrijk is om zicht te hebben op biologische, psychische, functionele en ontwikkelingsaspecten om goed te kunnen doorgronden waar het agressief gedrag vandaan komt.
Niveau 1 / Basale factoren: Op dit niveau wordt geanalyseerd hoe de interactie verloopt tussen de persoon en de omgeving. Bijvoorbeeld de persoon heeft een ernstige verstandelijke beperking en een psychiatrische stoornis. De omgeving is afwijzend en overvragend. De interactie verloopt dan bijvoorbeeld via agressie.
Niveau 2 / Processen: Op dit niveau wordt gekeken naar de uitlokkende factoren, de centrale verwerkingsfactoren, instandhoudende factoren. Voorbeelden van uitlokkende factoren bij agressief gedrag zijn stress of overvraging. Voorbeelden van problemen in de centrale verwerkingsprocessen zijn maladaptieve coping, problemen in de sensorische informatieverwerking of een verstoorde hechting. Voorbeelden van instandhoudende factoren zijn voortdurende overvraging of structureel belonen van aangeleerd gedrag.
Niveau 3 / Differentiatie & classificatie: Op dit niveau is het belangrijk de betekenis van het gedrag te begrijpen. Is het gedrag normaal (adaptief) of abnormaal (maladaptief) als gekeken worden naar het emotionele ontwikkelingsniveau? Agressie wordt namelijk op verschillende ontwikkelingsleeftijden anders geuit. Of past het gedrag juist bij een psychiatrische stoornis. Lees hierover ook de blog over normaal gedrag >>
Voor het begrijpen van de achtergrond van agressief gedrag is het belangrijk om te weten hoe het gedrag is ontstaan. Het Neuro Behavioral Developmental Model (NBD model) geeft inzicht in de manier waarop gedrag kan ontstaan.
De integratieve benadering van Anton Došen is een van de manieren waarop agressief gedrag bij mensen met een verstandelijke beperking gediagnosticeerd en behandeld kan worden. De integratieve benadering heeft tot doel duidelijk te maken hoe een bepaalde stoornis tot stand is gekomen en hoe deze diagnostisch gedefinieerd en geclassificeerd moeten worden. De problematiek van een persoon met een verstandelijke beperking wordt belicht vanuit vier dimensies: de biologische, psychologische, sociale en ontwikkelingsdimensie. De problematiek wordt geplaatst binnen een holistische context. Er wordt gekeken naar de persoon met zijn geschiedenis, huidige toestand en het toekomstperspectief. Ook de interactie met zijn sociale en culturele omgeving wordt geanalyseerd.
Het is lastig om in zijn algemeenheid adviezen te geven voor de behandeling van agressief gedrag bij mensen met een verstandelijke beperking, aangezien de oorzaken per persoon kunnen verschillen. Per cliënt zal een uniek integratief behandelplan gemaakt moeten worden.
Wel kan gesteld worden dat het beheersen van (agressief) gedrag over het algemeen niet effectief is. Daarnaast tast het de kwaliteit van leven ernstig aan. Gardner (2002, geciteerd door Došen) heeft het volgende standpunt over het behandelen van agressief gedrag: “Do not treat aggression! Treat antecedents and conditions in and around the person!.”
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen:
Došen, A. (2014). Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking. Een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.
Didden, R. Troost, P. Moonen, X. Groen, W. (redactie) (2016) Handboek psychiatrie en lichte verstandelijke beperking. Utrecht: De Tijdstroom Uitgeverij
PowerPoint presentatie studiedag Agressief en zelfbeschadigend gedrag van Anton Došen op 13 mei 2016.
PowerPoint presentatie Waarom relatiegericht werken in de zorg van Xavier Moonen op 11 november 2016