Waarom is zelfregulatie zo belangrijk?

Aantal keer bekeken: 2297 views

Zelfregulatie is een belangrijk thema in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Vandaar dat FORTIOR in 2018 een symposium organiseerde over dit thema. In 2020 komt er een nieuw symposium waarin vooral de praktische handreikingen centraal staan waarmee cliënten kunnen worden geholpen bij hun zelfregulatie.

Wat is zelfregulatie?

Van het begrip zelfregulatie bestaan verschillende definities. Jaap van der Stel definieert zelfregulatie als volgt: “Zelfregulatie is datgene wat mensen tot mens maakt. Het betreft hun vermogen hun psychisch functioneren – in het bijzonder hun zelf – te kunnen beïnvloeden. Zelfregulatie impliceert beïnvloeding van cognitieve, emotionele en motivationele processen en de regulatie van het gedrag.”

Hoe ontwikkelt zelfregulatie zich?

De ontwikkeling van zelfregulatie is een dynamische wisselwerking tussen enerzijds de aanleg van het kind en anderzijds de interactie met de omgeving. De aanleg van het kind wordt bepaald door zijn neurologische (genetische) basis en temperament. Door interactie met de omgeving ontstaan neurale netwerken die ook het vermogen tot zelfregulatie beïnvloeden. Een veilige en voorspelbare omgeving is van groot belang voor de ontwikkeling van onder andere zelfregulatie.

Volgens het model voor emotionele ontwikkeling van Anton Došen ontwikkelt het vermogen van een kind om zichzelf te reguleren per ontwikkelingsfase:

• In fase 1 (0 – 6 m) ontstaat de regulatie van fysiologische functies en regulatie door moeder-kind synchronie.
• In fase 2 (6-18m) ontstaat dyadische regulatie door ontwikkeling van vertrouwen, ondersteuning, gezamenlijke activiteiten en gestructureerde interactie.
• In fase 3 (18-36m) komt de “guided self regulation” door de ontwikkeling van autonomie, verbalisatie van frustraties, gezamenlijke prettige activiteiten en aandacht van de belangrijke ander.
• In fase 4 (3-7j) ontstaat regulatie door verbaliteit, cognitie, bevestiging van ego, identificatie, verbaal uitleg en goedkeuring van de belangrijke ander.
• In fase 5 (7-12j) ontstaat regulatie door interpersoonlijke relaties.

Volledige zelfregulatie is de eindfase in ontwikkeling van regulatie. Opvoeders en begeleiders zullen eerst extrinsieke regulatie en co-regulatie moeten toepassen, voordat het kind zichzelf kan reguleren. Het model van Anton Došen biedt de mogelijkheid het kind of de volwassenen met een verstandelijke beperking te begeleiden naar een optimale zelfregulatie.

Wat is het belang van zelfregulatie?

Zelfregulatie is van belang voor het welbevinden van mensen (met of zonder verstandelijke beperking) en voor hun ontwikkeling en psychische gezondheid. Verschillende auteurs hebben over zelfregulatie geschreven. Hoe groot het belang is van zelfregulatie blijkt uit de citaten van onderstaande auteurs:

Stanley Greenspan

“Het vermogen om ervaringen in evenwicht te houden en rustig te blijven vormen de meest primaire bouwstenen voor emotionele, sociale en verstandelijke gezondheid. Ontbreken deze, dan kunnen we niet leren, geen relaties met anderen ontwikkelen, niet overleven in onze wereld barstensvol prikkels.”

Anton Došen

“Gestoorde zelfregulatie leidt tot een stoornis van de psychofysiologische homeostase en overheersing van negatieve emoties, zoals dysforie, overprikkelbaarheid, angst, huilbuien en onrust. Disregulatie van affect en een zeer hoog ongecontroleerde arousal leiden tot stressreacties en problematisch (maladaptief) gedrag, zoals onrust, hyperactiviteit, zelfverwondend gedrag, agressie, teruggetrokkenheid of passiviteit.”

Jaap van der Stel

In de huidige tijd wordt gestreefd naar “eigen regie” en “zelfredzaamheid” bij mensen met een psychiatrische aandoening en ontwikkelingsbeperking. Dit lukt niet als het niet gelijk opgaat met de focus op zelfregulatie. Zelfredzaamheid betreft het uiterlijke verschijnsel dat mensen voor zichzelf kunnen zorgen. Dit veronderstelt dat mensen zichzelf, hun emoties, cognities, motivaties en gedrag kunnen reguleren.

Meer leren over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking?

FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod!

Bronnen:

Deterd Oude Weme, G., Tuil, van, C., (2012) De ontwikkeling van zelfregulatie. Artikel in HJK  https://www.saxion.nl/binaries/content/assets/onderzoek/meer-onderzoek/gedrag-en-leerproblemen/2012-de-ontwikkeling-van-zelfregulatie.pdf

Lezing Anton Došen tijdens symposium (zelf)regulatie en verstandelijke beperking: https://www.fortior.info/symposia/zelfregulatie-en-verstandelijke-beperking/

Lezing Max Felzer tijdens symposium (zelf)regulatie en verstandelijke beperking: https://www.fortior.info/symposia/zelfregulatie-en-verstandelijke-beperking/

Lezing Jan Gielen tijdens symposium (zelf)regulatie en verstandelijke beperking: https://www.fortior.info/symposia/zelfregulatie-en-verstandelijke-beperking/

Greenspan, S.I., Wieder, S en Simons, R. (2003). Als uw kind speciale aandacht nodig heeft. Intellectuele en emotionele groei stimuleren. Utrecht/Antwerpen: Kosmos-Z&K Uitgevers. Dit boek is in 2009 opnieuw uitgegeven door RINO Noord-Holland (blz. 72 en 73)

Stel, van der, J. (2015) Functioneel herstel en zelfregulatie: opgaven voor cliënten en psychiaters. in Tijdschrift voor Psychiatrie https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/nl/artikelen/article/50-10718_Functioneel-herstel-en-zelfregulatie-opgaven-voor-clienten-en-psychiaters