FORTIOR versterkt jouw kennis en kunde
Meer informatie
Let op! Beperkt aantal plaatsen beschikbaar.
Aantal keer bekeken: 8725 views
Veel mensen denken dat stoornissen in de sensorische informatieverwerking (SI) vooral betrekking hebben op de overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels. Bijvoorbeeld, een kind hoort geluiden die andere mensen niet kunnen registreren. Er bestaan echter veel meer sensorische informatieverwerkingsproblemen. In deze blog wordt uitgelegd wat sensorische informatieverwerking is en worden er een aantal SI problemen beschreven. Daarnaast gaat FORTIOR in op diagnostiek en behandeling. Ook wordt besproken hoe jij als professional cliënten met een sensorisch informatieverwerkingsprobleem kunt ondersteunen.
Als het gaat om sensorische informatieverwerking (SI) dan worden er verschillende termen gebruikt, zoals sensorische intrgratie, sensomotorische integratie, zintuiglijke informatieverwerking of prikkelverwerking. Deze termen komen min of meer op hetzelfde neer en er wordt ongeveer hetzelfde mee bedoeld. In het kader van de afwisseling en leesbaarheid gebruikt FORTIOR in deze blog verschillende termen door elkaar.
In het dagelijks leven krijgen mensen heel wat zintuiglijke informatie te verwerken. De hele dag komen er namelijk zintuiglijke prikkels binnen vanuit de omgeving, zoals geuren, kleuren of geluiden. Mensen verwerken ook informatie vanuit het lichaam zelf, zoals honger of aandrang om te plassen. Zintuiglijke informatie komt binnen via de zintuigen en wordt verwerkt in het zenuwstelsel. Als de informatie vanuit de zintuigen goed word verwerkt, dan kan iemand adequaat reageren. Een voorbeeld van een adequate reactie is: Iemand zet een zonnebril op als hij last heeft van fel licht door de zon. Of iemand pakt iets te eten als hij honger heeft.
Prikkelverwerking is een hoofdtaak van het lichaam. Het is iets dat iedereen altijd en overal doet. Het is ook belangrijk dat mensen (met een verstandelijke beperking) prikkels leren verwerken. Dis is namelijk de basis om verder te kunnen leren, te beleven en te kunnen ontwikkelen.
Vaak wordt gedacht dat mensen vijf zintuigen hebben. Dat is niet juist. Mensen hebben er namelijk acht!. De zintuigen kunnen worden onderverdeeld in twee groepen: Ten eerste zijn er de “externe zintuigen”. Deze vertellen iets over de wereld om iemand heen. De externe zintuigen zijn: horen, zien, voelen, ruiken en informatie in de mond.
Ten tweede zijn er de interne zintuigen. Dit zijn zintuigen die informatie geven over wat er in iemands lijf gebeurt. Deze interne zintuigen zijn: het evenwichtssysteem, gevoel vanuit spieren en gewrichten en het inwendig gevoel.
Prikkelverwerking is een voortdurend proces van de hersenen om te besluiten om wel of geen aandacht te besteden aan een prikkel die binnenkomt. In de menselijke hersenen zit een filter die prikkels tegenhoudt of juist doorlaat. Slechts 4% van de prikkels bereikt gemiddeld het bewustzijn. De “normale” zintuiglijke informatieverwerking verloopt grofweg in drie stappen:
Wil je meer weten? Bekijk dan de studiedag.
Bij sommige mensen verloopt de SI wat minder soepel, zoals bij mensen met een verstandelijke beperking of autisme. Bij deze mensen werken de zintuigen prima en zijn daar geen afwijkingen te vinden. Echter de zintuiglijke prikkels worden in de hersenen anders verwerkt. De filters zijn niet goed afgestemd. Er zijn verschillende vormen van sensorische informatieverwerkingsproblemen, dit zijn: modulatieproblemen, discriminatieproblemen, sensomotorische problemen & vervormde vertraagde gefragmenteerde waarneming.
Prikkelverwerkingsproblemen hebben invloed op de alertheid. Sommige cliënten zullen proberen om zichzelf te reguleren zodat ze balans kunnen houden in hun alertheid. Dit regulatiegedrag kan door de omgeving als storend of ongepast worden gezien.
Een verstoorde prikkelverwerking kan ook invloed hebben op andere ontwikkelingsdomeinen, zoals de communicatie, cognitieve ontwikkeling, de emotionele en sociale ontwikkeling.
Zoals gezegd krijgt ieder mens elke dag opnieuw informatie binnen via de zintuigen, zoals tast, geluiden, geuren, smaken, warm-koud sensaties en nog veel meer. Echter niet ieder mens ervaart deze zintuiglijke informatie op dezelfde manier. Sommige mensen reageren te sterk of juist te weinig op prikkels. Dit noem je sesorische modulatieproblemen.
Sommige mensen ervaren deze prikkels sterker dan anderen (overresponsiviteit). Zij reageren te heftig op (onschuldige) prikkels. Bijvoorbeeld een zachte aanraking doet al pijn waardoor de persoon agressief reageert.
Er zijn ook mensen die de prikkels juist te weinig ervaren (onderresponsiviteit). Bijvoorbeeld, zij voelen niet dat ze op een spijker getrapt hebben en reageren hier dus niet op. Voor bepaalde mensen met een ondergevoeligheid voor het gevoel in hun spieren en gewrichten kan bewegen eng zijn omdat ze hun lichaam niet goed voelen. Ze gaan daarom beweging uit de weg.
Bij de meeste mensen zijn niet alle zintuigsystemen over- of ondergevoelig. Zo kunnen mensen bijvoorbeeld overgevoelig zijn voor auditieve prikkels terwijl ze ondergevoelig zijn voor hun inwendige gevoel of gevoel uit spieren en gewrichten.
Mensen met discriminatieproblemen kunnen geen goed onderscheid maken tussen het belang van prikkels die bij hen binnenkomen. Het prikkelfilter in de hersenen werkt niet als een trechter maar als een vergiet. Bijvoorbeeld een kind hoort op school zowel de juf, als het tikken van de klok en tegelijkertijd voelt ze het labeltje in haar kleding.
Sommige kinderen of volwassen kunnen maar een zintuigsysteem tegelijk gebruiken. Ze kunnen bijvoorbeeld wel kijken maar niet tegelijk luisteren. Er bestaat ook zoiets als synesthesie. Hierbij worden twee zintuigen ongewild aan elkaar gekoppeld. In het boek van Olga Bogdashina wordt een voorbeeld gegeven van een persoon die zowel de smaak als het gewicht van een woord ervaart. Zo kan ze woorden onthouden.
Bij sommige mensen werken de zintuigen niet goed samen met hun bewegingsapparaat (sensomotorische problemen). Ze hebben moeite met het plannen en organiseren van hun bewegingen. Deze mensen komen onhandig over of reageren heel laat op instructies die je hen geeft.
Voorbeeld: Een kind met sensomotorische problemen is onhandig met bijvoorbeeld gymnastiek. Hoewel alle spieren het goed doen en het kind gewoon diepte kan zien, botst het tegen toestellen aan en zien bewegingen er slordig uit. Het kind kan de informatie van de ogen (waar staat het toestel ?) niet goed koppelen aan de informatie van het evenwichtsorgaan (hoe bevind ik me in de ruimte ?). Daarom lukt het niet de beweging goed en doelgericht uit te voeren.
Het is voor kinderen en volwassen met stoornissen in de sensorische informatieverwerking belangrijk dat ze worden onderzocht door een SI therapeut. Met behulp van een Sensory Profile kan goed in kaart worden gebracht waar de problemen zitten. SI therapie kan de cliënt helpen om verandering aan te brengen in de manier waarop de hersenen de zintuigelijke informatie organiseren. Hierdoor kan deze persoon leren meer passend te reageren op prikkels.
Begeleiders, leraren en ouders kunnen ook veel doen om iemand met SI problemen te helpen. Het is allereerst belangrijk dat er begrip is voor de stoornissen in de sensorische informatieverwerking. Hiervoor is een stuk basiskennis over sensorische informatieverwerking noodzakelijk.
De Checklist Zintuigelijk Profiel van Olga Bogdashina kan een nuttig hulpmiddel zijn om inzicht te krijgen in de SI problemen. Bijvoorbeeld op school. Met de uitslag van de Checklist Zintuigelijk Profiel kun je duidelijk aangeven welke aanpassingen nodig zijn voor een bepaalde leerling en waarom. De checklist is een prima handvat om het gesprek aan te gaan met ouders en de leerling zelf. Dit maakt de leerlingen er van bewust, dat ze zelf hun problemen actief kunnen aanpakken.
Wil je meer weten? Bekijk dan de studiedag.
Anneke Groot is moeder van een zoon met autisme en prikkelverwerkingsproblemen, zij ontwikkelde de methode Contactgericht Spelen en Leren en Contactgericht Ondersteunen en de PADEN methode. Anneke benadrukt het belang van afstemming. Mensen met een verstoorde sensorische informatieverwerking hebben weinig controle. De wereld voelt hierdoor onveilig voor hen. Begeleiders, leraren en ouders kunnen de persoon houvast geven door af te stemmen op wat deze nodig heeft.
Regelmatig worden zintuiglijke prikkelverwerkingsproblemen als gedragsprobleem gezien, maar cliënten met deze problemen aanspreken op gedrag werkt vaak niet. Het is belangrijk om het onderliggende probleem te begrijpen. Op deze manier kun je cliënten met SI-problemen beter begeleiden en ondersteunen. Het is belangrijk om de omgeving en het gedrag van de mensen om hen heen zo aan te passen dat ze erbij kunnen horen en mee kunnen doen.
Bij afstemming en aanpassing speelt je houding als mens een cruciale rol. Meer dan een methode, meer dan een structuur. Een ontspannen, afgestemde en eenduidige houding is de meest natuurlijke structuur die je een mens met weinig houvast kunt bieden. Jij als mens, bevordert juist door je menszijn het welzijn van de persoon met SI problemen het meest.
Monique Thoonsen en Marijenne van der Gaag zijn de auteurs van het boek “Wiebelen en friemelen voor mensen met een verstandelijke beperking”. Zij stellen dat het belangrijk is om ervoor te zorgen dat mensen met een verstandelijke beperking wel prikkels kunnen ervaren. Als cliënten een zintuigliijk prikkelverwerkingsprobleem hebben, worden vaak vanuit de beste bedoelingen alle prikkels weggenomen. Dit is dus geen goede zaak want het leren verwerken van prikkels schept ontwikkelkansen en zorgt voor welzijn. Het is wel belangrijk om prikkels te doseren en af te stemmen op wat de cliënt nodig heeft. Een cliënt mag in het dagelijks leven niet te veel maar zeker ook niet te weinig zintuiglijke prikkels krijgen.
Op 8 november organiseert FORTIOR de studiedag “Onder- en overprikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking: diagnostiek en interventies”. In deze studiedag leer je naar (probleem)gedrag te kijken rekening houdend met een zintuiglijk prikkelverwerkingsprobleem. In deze studiedag krijg je concrete strategieën aangereikt en en krijg je meer ideeën over hoe je over SI problemen kunt communiceren met begeleiders, cliënten en hun ouders.
Schrijf je hier in voor deze studiedag
Bronvermelding: