Aantal keer bekeken: 2648 views
De op mindfulness gebaseerde behandelingen staan binnen de zorg steeds meer in de belangstelling. Het blijkt effectief bij de behandeling van angst, stress en pijn. Bij mensen met een verstandelijke beperking komen angststoornissen, depressies en andere gezondheidsproblemen veel voor. Is mindfulness ook voor deze doelgroep een goede interventie?
Mindfulness (achtzaamheid) vindt zijn oorsprong is het Boeddhisme. Het is een gemoedstoestand die getypeerd wordt door de bewustwording van de eigen fysieke ervaringen, gevoelens en gedachten, zonder onmiddellijk over te gaan op automatische reacties. Een niet oordelende houding en acceptatie zijn belangrijke aspecten van mindfulness. De Amerikaanse wetenschaper Jon Kabat-Zinn haalde mindfulness uit zijn boeddhistische context en ontwikkelde de acht weken durende training mindfulness-based stress reduction (MBSR).
Het begrip mindfulness kan verwijzen naar trainingsprogramma’s die gericht zijn op het anders omgaan met stress, gedachten en emoties. Ook kan het verwijzen naar een vorm van meditatie waarin men zich op een niet-reactieve manier bewust is van de fysieke en geestelijke sensaties en situaties van het moment (= bewuste aandacht).
Voor mensen met een verstandelijke beperking zijn er weinig therapievormen beschikbaar waarmee zij zelf klachten kunnen verminderen. Zo is voor het maken van een ontspannende wandeling of het beoefenen van sport vaak begeleiding nodig. Als mensen het gevoel hebben dat zij zelf hun klachten kunnen beïnvloeden dan draagt dit bij aan de vermindering van deze klachten. Mindfulness biedt een aantal praktische handvatten waarmee mensen zelf invloed kunnen uitoefenen op hun klachten.
Mindfulness vraagt weinig vaardigheden op het vlak van communicatie, “theory of mind” en generalisatie. Dit maakt het een geschikte therapievorm voor mensen met een ontwikkelingsbeperking, zoals mensen met autisme en/of een verstandelijke beperking.
In een review schrijven Hwang & Kearny (2013) dat mensen met een lichte tot ernstige ontwikkelingsbeperking in staat zijn om simpele mindfulnessoefeningen te leren door veel en langdurig te oefenen. Bij sommige cliënten is echter wel ondersteuning nodig bij het uitvoeren van de oefeningen en bij het herkennen van spanning.
Mindfulness wordt ook ingezet bij mensen met autisme die net als mensen met een (lichte) verstandelijke beperking vaak moeite hebben met communicatie en generalisatie.
Annelies Spek ontwikkelde een op mindfulness gebaseerde interventie speciaal voor volwassenen met autisme MBT-AS (mindfulness-based therapy autism spectrum). De mindfulness-based stress reduction (MBSR) is op een aantal punten aangepast, zoals de wisseling tussen oefeningen en het taalgebruik. In tegenstelling tot mindfulness trainingen voor Neurotypicals (NT-ers) wordt aan mensen met autisme aangeraden om een oefening niet meer te doen als zij deze te lastig vinden. Omdat mensen met autisme moeite hebben met het generaliseren van wat ze leren in de therapiesetting naar de thuissituatie, wordt per persoon een passende strategie besproken hoe de oefeningen geïntegreerd kunnen worden in het dagelijks leven. Ook is het van belang dat de trainingen worden gegeven door een trainer die verstand heeft van autisme.
Uit onderzoek blijkt dat bepaalde mindfulness oefeningen voor mensen met autisme effectief zijn. Resultaten van een gerandomiseerde studie laten namelijk zien dat mensen met autisme, die deelnamen aan de mindfulness-training, na afloop minder last hadden van rumineren (dwangmatig denken). Hierdoor namen ook somberheids- en angstklachten af. Men zag een toename van positieve gevoelens. Op lange termijn lijkt mindfulness ook problemen in de executieve functies te verminderen. Overigens is mindfulness niet voor alle mensen met autisme geschikt.
In de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking wordt mindfulness in aangepaste vorm gebruikt. Bestaande oefeningen worden verkort, vereenvoudigd en aangepast in taalgebruik. In een artikel op de website van Ons Tweede Thuis omschrijven de mindfulnesstrainers Geert Kieboom en Hannelies Hokke hun aanpak voor cliënten met een verstandelijke beperking:
“De gebruikelijke mindfulnesstrainingen zijn allemaal gebaseerd op de training ‘Mindfulness based stress reduction’. Hannelies en Geert gebruiken in hun eigen werk aangepaste oefeningen. Geert: “Dat is altijd maatwerk. We hebben kortere oefeningen met eenvoudigere opdrachten en zetten kleinere stapjes. We zeggen bijvoorbeeld niet ‘ga met je aandacht naar je ademhaling’ maar ‘leg je handen op je buik en voel je handen heen en weer gaan’.”
Er hebben in de afgelopen jaren (kleinschalige) studies plaatsgevonden naar op mindfulness gebaseerde interventies bij mensen met een verstandelijke beperking die gunstige resultaten laten zien: cliënten lijken beter in staat om gedrag en psychische problemen te reguleren. Het levert een bijdrage aan het verminderen van spanning en het vergroten van welzijn. Er zijn onderzoeken naar de effecten van mindfulness bij mensen met een verstandelijke beperking gaande. Tijdens de FORTIOR studiedag over mindfulness lichten Marieke Leeflang en Dieuwke Kluvers je in over de recente onderzoeksresultaten.
Als familie en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking een mindfulnesstraining volgen, blijken zowel de mensen die de training volgden als de mensen die zij ondersteunen hier baat bij te hebben. Naar verwachting zullen de beste resultaten ontstaan als zowel begeleiders of ouders zelf als de persoon met een verstandelijke beperking een mindfulnesstraining doen.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen:
Wikipedia https://nl.wikipedia.org/wiki/Mindfulness
Lievense, P., Hokke, H. & Sterkenburg, P. (2014). Pilotstudie naar de effecten van Mindfulness voor mensen met een visuele en matige verstandelijke beperking en hun begeleiders. Onderzoek & Praktijk, 12 (2), 7-18. https://www.researchgate.net/publication/269931288_Pilotstudie_naar_de_effecten_van_mindfulness_voor_mensen_met_een_visuele_en_matige_verstandelijke_beperking_en_hun_begeleiders
Spek, A.A. & Otten, J.H. (2018) Mindfulness bij volwassenen en ouderen met autisme Autisme Centraal https://www.mindfulnessbijautisme.nl/wp-content/uploads/2018/06/Art_mind-bij-ouderen_2.pdf
Artikel op website Ons Tweede Thuis: https://www.onstweedethuis.nl/effect-training-mindfulness/