Hieronder lees je de samenvatting van de lezing die Anton Došen gaf op 13 december 2018 tijdens het symposium “(Zelf)regulatie en verstandelijke beperking”
Ontwikkeling van de zelfregulatie is een aspect van de psychosociale ontwikkeling van de mens. Onder psychosociale ontwikkeling wordt de persoonlijkheidsontwikkeling met structuren zoals zelf en ego verstaan. Psychosociale ontwikkeling ontstaat op grond van activiteit van aangeboren biologisch materiaal (hersenen) en door stimulatie vanuit de omgeving. Signalen van de ontwikkeling van het zelf zijn zeer vroeg na de geboorte herkenbaar. In de meeste gevallen reageert de omgeving adequaat op deze signalen door vervulling van de basale behoeften van de baby en hierdoor wordt zijn/haar gevoel van bestaan (van zijn/haar zelf) versterkt. Regulatie van fysiologische functies, sensorische integratie en behoefte aan sociaal contact kunnen uitsluitend plaats vinden met hulp van belangrijke anderen (extrinsieke regulatie). In iedere ontwikkelingsfase ontstaat er een specifiek interactiepatroon tussen het kind en de omgeving leidend tot groeiende regulatie en controle van het kind over zijn eigen arousal, emoties en over zijn eigen gedrag (interne regulatie).
Bij kinderen met een verstandelijke beperking ontstaan er vaak al bij de start problemen met de zelfontwikkeling. Door de biologische afwijkingen van de hersenen wordt de interactie met de omgeving bemoeilijkt met als gevolg het laat ontstaan van het gevoel van zelf (core self), problemen met de zelf-ander differentiatie, problemen met de controle van arousal en emoties en problemen met de adaptatie van het kind aan de omgevingsomstandigheden. Kinderen met een verstandelijke beperking blijven langer afhankelijk van externe regulatie, wat de oorzaak kan worden voor gedragsproblemen en voor het ontstaan van psychopathologie.
Voor een goed begrip van psychische en gedragsproblemen van deze kinderen is het nodig inzicht te hebben in de kwaliteit van hun zelfregulatie en in de mogelijkheden tot adaptatie. Hiervoor is kennis nodig van de emotionele en persoonlijkheidsontwikkeling en van de basale emotionele behoeften van het kind en ook van zijn/haar interactie met en aanpassing aan de omgeving en van de aanpassing van de omgeving aan de basale behoeften van het kind. Vanuit dit inzicht kan adequate hulpverlening aangeboden worden.
Professor dr. Anton Došen was kinderpsychiater en psychiater en als zodanig verbonden geweest aan het Observatiecentrum de Hondsberg in Oisterwijk. Later was hij directeur behandeling van Nieuw Spraeland, centrum voor behandeling van psychische en gedragsstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking, te Oostrum (thans STEVIG, onderdeel van Dichterbij). Tegelijkertijd was hij verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen als bijzonder hoogleraar met als leeropdracht “Psychiatrische aspecten van verstandelijke beperking”.
Door zijn educatieve activiteiten en publicaties nam hij meer dan dertig jaar landelijk en internationaal een vooraanstaande plaats in op het gebied van diagnostiek en behandeling van psychiatrische stoornissen en gedragsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking. Hij ontwikkelde de SEO (Schaal voor Emotionele Ontwikkeling), het Ontwikkelingsdynamisch model en het model van integratieve diagnostiek en behandeling bij mensen met een verstandelijke beperking. Deze modellen worden gebruikt door deskundigen uit verschillende landen. Na zijn emeritaat zette hij zich nog volop in voor de ontwikkeling van de zorg van de geestelijke gezondheid van deze mensen.
Op 3 januari 2023 is Anton Došen overleden. FORTIOR heeft enkele jaren intensief met Anton samengewerkt. Met ontzag hebben we altijd geluisterd naar Antons grote kennis en kunde die hij liet zien tijdens studiedagen, congressen en masterclasses. We denken met liefde en dankbaarheid aan hem terug.